Monitor krachtwijk meet (nog) niet veel

Zo’n 25 tot 30 miljoen euro wordt er per jaar extra in de vijf Utrechtse krachtwijken geïnvesteerd. Met twee verschillende periodieke onderzoeken, die recent zijn gepresenteerd, meet de gemeente de effecten van de krachtwijkenaanpak. Een voortgangsrapportage brengt de ontwikkeling van de wijkactieplannen in kaart.

Daaruit blijkt dat vrijwel alle geplande projecten in uitvoering zijn en dat de aanpak ‘voor het grootste deel op schema ligt’. Nieuw in Utrecht is de ‘Monitor Krachtwijken’. Anders dan de op projectniveau gerichte voortgangsrapportage peilt de monitor de stand van zaken in de krachtwijken. Dat gebeurt aan de hand van 26 indicatoren, uiteenlopend van het aantal autokraken tot het percentage bewoners dat liever uit de wijk zou willen verhuizen.

Zo wordt bij onderwijs onder meer het aantal voortijdig schoolverlaters bijgehouden. In elke wijk wordt met een andere selectie van indicatoren gemeten, omdat per wijk verschilt welke problemen worden aangepakt. De ‘Monitor Krachtwijken’ constateert dat de Utrechtse krachtwijkaanpak ‘zonder meer positief’ is. In twee wijken, Kanaleneiland en Hoograven, blijkt dat geen van de gemeten indicatoren ‘de verkeerde kant op gaat’.

De vraag is echter of dat aan de krachtwijkenaanpak te danken is. Is bijvoorbeeld de afname van het aantal uitkeringsontvangers - in alle Utrechtse krachtwijken het geval - een gevolg van het gevoerde beleid? En wanneer de overlast van hangjongeren daalt, komt dat dan door de aanleg van een Cruyff Court? Ook externe factoren spelen een belangrijke rol, zegt Gerard Marlet, voorzitter van de stichting Atlas voor gemeenten. ‘Een hoge werkloosheidsafname kan door landelijke ontwikkelingen komen. En het kan dat juist de krachtwijken extra profiteren.’

Outsiders

Atlas voor gemeenten publiceerde onlangs samen met onderzoeksinstituut SEO Economisch Onderzoek een kritisch rapport, getiteld De baat op straat, over de gevolgen van sociale investeringen van woningcorporaties in de krachtwijken. Die hebben volgens de onderzoekers weinig zin: overlast en onveiligheid nemen er niet door af - en soms zelfs toe. Vooral ‘harde’ investeringen, zoals onderhoud aan gebouwen, hebben nut. Ongeveer de helft van de 21,5 miljoen die de corporaties jaarlijks extra in de Utrechtse wijken steken, gaat naar sociale maatregelen uit wijkactieplannen.

De onderzoekuiers wijzen erop dat de effectiviteit van sociale investeringen niet eenvoudig meetbaar is, onder meer doordat sociale en fysieke investeringen door elkaar heen lopen. Ook kunnen investeringen effect hebben op andere terreinen dan waarvoor ze bedoeld waren. Het rapport stelt dat een interventie op scholing doorgaans ook een positieve uitwerking heeft op gezondheid. Maar sociale investeringen kunnen ook een tegengesteld effect hebben. Het rapport noemt straatfeesten, waar ‘insiders’ en ‘outsiders’ scherper tegenover komen te staan. En: ‘Speeltuinen kunnen de leefbaarheid verbeteren, maar ’s avonds hangplekken worden en verloederen.’

Voor het kritische onderzoek zijn investeringen van corporaties vergeleken met aangiftes bij de politie en resultaten van de jaarlijkse Politiemonitor. Vervolgens is op postcodeniveau geanalyseerd of de investeringen nut hadden. De onderzoekers menen dat nog nooit op zo’n gedetailleerd niveau is geanalyseerd. Dus ook niet door Utrecht. Onderzoeker Gerard Marlet: ‘Je moet wel een correctie van externe effecten aanbrengen. Nu wordt niet aangetoond of vooruitgang het effect is van beleid.’ Zij pleiten om voorafgaand aan sociale investeringen een maatschappelijke kosten-batenanalyse (mkba) op te stellen. ‘Je wilt toch weten wat er met dat geld gebeurt’, zegt Marlet.

Uitpluizen

De Utrechtse wethouder Harrie Bosch (krachtwijken, PvdA) vindt dit kritiek van ‘een wetenschapper vanaf de zijlijn’. Bosch: ‘Een mkba doe je bij projecten als de HSL, niet op het niveau waar wij bezig zijn.’ De wethouder beseft dat verbeteringen in de wijken bijna nooit één op één het gevolg van beleid zijn.

‘Soms is er rechtstreeks verband tussen een maatregel en een gevolg, meestal komt het door een breder pakket van maatregelen.’ Hij noemt als voorbeeld de aanstelling van straatcoaches, sinds een jaar actief in Kanaleneiland. De wethouder kreeg daar onlangs van een moeder te horen dat haar kinderen weer op straat durven te spelen.

Bosch: ‘Daar gaat het mij om, dat bewoners zich beter en veiliger voelen in hun wijk.’ Hij kijkt liever naar het grote geheel dan dat hij wil controleren of alle (deel)projecten even effectief zijn. ‘Het is niet noodzakelijk om alles helemaal uit te pluizen.’ Dat de toekomstverwachting over hun buurt onder bewoners in alle krachtwijken stijgt, wordt in de Utrechtse monitor de belangrijkste positieve ontwikkeling genoemd.

Daar staat tegenover dat in Zuilen-oost de onveiligheidsgevoelens eveneens stijgen. En dat in Overvecht het aantal woninginbraken toeneemt, terwijl Ondiep te kampen heeft met een toename van autokraken. Verder blijft jongerenoverlast een aanhoudend probleem in alle krachtwijken. De wethouder vindt het nog te vroeg voor ‘structurele conclusies’. Volgens hem bestaat nu nog het risico dat er te veel toevalligheden in de resultaten zitten, de meeste maatregelen gingen pas in september 2008 van start. ‘Pas over tien jaar zijn de resultaten van de aanpak duidelijk zichtbaar.’

Utrechtse aanpak

Utrecht telt officieel vier - door voormalig minister Vogelaar aangewezen – ‘krachtwijken’: Kanaleneiland, Overvecht, Zuilen-oost en Ondiep. De gemeente heeft bij de krachtwijkenaanpak zelf nog de wijk Hoograven gevoegd.

De komende jaren wordt in deze vijf wijken jaarlijks zo’n 25 tot 30 miljoen euro extra geïnvesteerd. Het grootste deel (21,5 miljoen euro) is afkomstig van drie woningcorporaties, Mitros, Bo-Ex en Portaal. De gemeente steekt jaarlijks zo’n 5 miljoen euro in de krachtwijken, bovenop de gewone investeringen.