‘Minder blijven hangen in projecten’

Barrie Needham, emeritushoogleraar planologie, is niet echt verbaasd over de personele tekorten op gemeentelijke afdelingen ruimtelijke ordening. Needham meent dat ambtenaren concrete projecten meestal interessanter vinden dan ‘de routinematige kanten van de ruimtelijke ordening’.

Is het erg als ambtenaren veel tijd aan projecten besteden?
‘De dagelijkse handhaving en het toezien op aanvragen zijn voor de ruimtelijke kwaliteit van het land net zo belangrijk, hoe spannend die projecten ook zijn. Wat ik zorgelijk vind, is dat het werken aan procedures kennelijk een lage status heeft. En voor zover deze werkzaamheden worden vervuld door mensen die door een extern bureau bij de gemeente zijn gedetacheerd, is dat niet goed voor de continuïteit. De projecten worden vaak gedaan door de officieren. Maar juist de voetsoldaten zijn voor het ruimtelijk beleid ontzettend belangrijk. Er is een soort tweedeling ontstaan tussen de officieren en de voetsoldaten, en dat is jammer.’

Waarom gaat er volgens u zoveel tijd in die projecten zitten?
‘Wij denken dat er in Nederland op het gebied van ruimtelijke ordening heel veel is geregeld, maar in feite is dat helemaal niet zo. Je zou kunnen zeggen: niets staat vast, en alles is bespreekbaar. Het juridische kader wordt pas vastgesteld na afronding van de onderhandelingen met de projectontwikkelaar. En doordat gemeenten een hoge ruimtelijke kwaliteit nastreven, moeten allerlei details worden uit-onderhandeld. In de Verenigde Staten gaat dat heel anders. Over een project waarvoor wij in Nederland jarenlange voorbereidingstijd nodig hebben, heb je in de VS binnen tien weken duidelijkheid.'

'De ruimtelijke kwaliteit in Nederland is vaak goed, maar je kan je afvragen of je op andere manieren niet hetzelfde resultaat kan bereiken. Stel harde kaders en maak duidelijk: als je je daaraan houdt, krijg je een vergunning. Regie op afstand. Nu gaat het te vaak heen en weer, en heen en weer. Soms hebben die projecten zo’n ongelooflijk lange doorlooptijd, dat je je afvraagt of het niet efficiënter kan. Het is een beetje vloeken in de kerk, maar moet het allemaal wérkelijk zo lang duren? De ambtelijke begeleidingskosten van een project bedragen vaak 20, 30 of 40 procent van de totale kosten.’

In de praktijk worden bestemmingsplannen tegenwoordig bijna altijd gemaakt door stedenbouwkundige bureaus, en niet meer door de gemeenten zelf. Is dat erg?
 ‘Het maken van een bestemmingsplan is een van de belangrijkste zaken bij ruimtelijke ordening. Maar de stedenbouwkundige bureaus werken nauw samen met de gemeenten, en als zij het gebied goed kennen, zou je kunnen zeggen dat het een vorm van outsourcing is die geen kwaad kan. Ruimtelijke ordening is niet gediend met breuken of plotselinge beleidswijzigingen. Het wordt pas ongelukkig als hierbij mensen worden betrokken die het gebied niet kennen.’

Vooral hbo’ers zijn moeilijk te vinden. Wat zouden gemeenten daaraan zelf kunnen doen? ‘Universitair geschoolde ambtenaren kunnen hun ervaring en kennis verbreden als zij binnen hun eigen gemeente rouleren. Uiteindelijk is de uitvoering van een project altijd afhankelijk van procedures. Ik denk dat daarvoor op de universitaire opleidingen te weinig aandacht is - en dat reken ik ook mezelf aan. Op de universiteit gaat het vooral over strategische planning en locatieontwikkeling. Dat is concreet. Maar er wordt te weinig gekeken naar de vraag hoe zo’n project wordt vertaald in de benodigde procedures. De mensen worden niet goed opgeleid in het verband tussen het project met de procedures en vergunningen.’

Indienen bouwaanvraag: 30.000 euro

Het inhuren van extern personeel kost gemeenten veel geld. Sommige gemeenten brengen daarom, bovenop de leges, apparaatkosten in rekening bij aanvragende partijen. Dit leidt soms tot wrijvingen en onbegrip.

Bestuursvoorzitter Jan Bakker van Zorgspectrum Het Zand uit Zwolle werd in 2004 geconfronteerd met een rekening van 30.000 euro toen hij bij de gemeente Raalte een aanvraag wilde indienen voor de bouw van een aantal aanleunwoningen. ‘Ik vond dat bedrag buitenproportioneel. De redenering van de gemeente was: wij zitten krap in het personeel en moeten alle werkzaamheden uitbesteden, dus wij brengen de kosten bij u in rekening. En dan wilde de gemeente ook nog zelf het stedenbouwkundig bureau selecteren. Op zijn zachtst gezegd vond ik dat een beetje merkwaardig.’ Uiteindelijk ging Bakker toch akkoord. ‘Ik heb gezegd: als het niet anders kan, dan moet het maar zo.’ Het plan, dat inmiddels voorziet in vijftien verpleeghuisplaatsen en ongeveer vijftien woningen ‘in het iets luxere segment’, is nog niet van de grond gekomen. ‘We wachten op toestemming van het ministerie van Volksgezondheid.’ Volgens Bakker is afgesproken dat over de 30.000 euro apparaatkosten nog nader met de gemeente zal worden gesproken.

Een woordvoerster van de gemeente Raalte zegt in een reactie dat de gemeente inmiddels op een andere manier werkt. ‘Alles wordt uitbesteed, en de projectontwikkelaar moet het plan zodanig aanleveren dat de gemeente alleen nog maar hoeft te toetsen. De projectontwikkelaar geeft nu zelf opdracht aan het stedenbouwkundig bureau.’ Of de nieuwe werkwijze mede is ingegeven door het meningsverschil met Het Zand, is volgens de woordvoerster niet bekend.