Meerkoppig Monster

'Aedes sluit eerst een akkoord met Den Haag en komt dan pas bij de leden', zegt algemeen directeur Fred de Groot van Nieuw Wonen Friesland (8600 woningen). Zijn corporatie stapte september vorig jaar uit de koepel. 'We hadden begin 2007 bij het manifest Antwoord aan de samenleving al onze twijfels over de passage over de betaalbaarheid van woningen. Wij vinden dat niet de corporatie, maar de overheid daarover gaat. De discussie over dit soort grensoverschrijdende zaken zou je eerst met de leden moeten voeren', meent De Groot. Toen het eerste voorstel van Aedes over de wijkenaanpak er in de zomer lag, stapte zijn corporatie uit de koepel.

 

Nieuw Wonen Friesland is niet de eerste corporatie die Aedes verlaat vanwege een akkoord tussen bestuurlijk Den Haag en 'Hilversum', de thuisbasis van Aedes. Een van de grootste corporaties, Vestia, verzette zich in 2005 fel tegen de liberalisering van het huurbeleid, waar de brancheorganisatie wél groot voorstander van was. Aedes wilde de bezuiniging van 250 miljoen euro aan toenmalig minister Sybilla Dekker betalen, als de corporaties de huren mochten verhogen. Deze liberalisering van de huren zou volgens Aedes goed zijn voor de doorstroming op de woningmarkt. Vestia vond dat het imago van de corporaties als sociale verhuurders hierdoor ernstig werd geschaad. Sinds 31 december 2005 is Vestia geen lid meer van Aedes. Enkele andere corporaties volgden dit voorbeeld. Vanwege deze kwestie wil Vestia nu niet meer over Aedes praten.

 

Het zijn opmerkelijke geluiden, want de officiële missie van Aedes is uitdrukkelijk de gelederen gesloten te houden: 'Alle aangesloten maatschappelijke ondernemingen herkennen in Aedes hun branchevereniging die inspireert en de belangen optimaal behartigt.'

 

De koepel lijkt echter momenteel vooral te worden gewaardeerd om de Aedescode voor goed bestuur en de dienstverlening. Margaret Zeeman, directeurbestuurder van Jutphaas Wonen (2000 woningen, Nieuwegein): 'En het overleg met andere directeuren van kleine corporaties onder leiding van Aedes is voor mij een waardevolle aanvulling. Voor het netwerk en het overleggen met gelijksoortige corporaties.'

 

'Het is vooral een brancheorganisatie die op een aantal domeinen probeert de belangen te behartigen: bij cao-onderhandelingen, het pensioenfonds en bij conceptontwikkeling', zegt Paul van Roosmalen, manager wonen van woonbedrijf Ieder1 met 16.000 woningen in Deventer en Zutphen. Van Roosmalen: 'Met probeert, bedoel ik dat ze eerst de meningen peilen en dan gaan onderhandelen.'

 

Grote broek

 

Het is volgens emeritus hoogleraar Volkshuisvesting Hugo Priemus verleidelijk voor corporaties om uit de koepel te stappen, omdat het lidmaatschap gemakkelijk kan worden opgezegd. Hij vindt dat Aedes nu extern niet te veel 'een grote broek moet aantrekken', maar eerst intern orde op zaken moet stellen. 'Aedes is zoekende', omschrijft Jan Huisman van Woningbouwvereniging Zuidwest Friesland (1600 woningen) de organisatie.

 

Het huis met de vele kamers waar de organisatie naar is vernoemd, lijkt werkelijkheid. 'We zijn geen eenheid meer', verzucht hij. Pieter Bregman van het Groningse Nijestee (13.000 woningen) zou het jammer vinden als de boel uit elkaar dondert, maar erg gecharmeerd van Aedes is hij momenteel niet. 'Er lopen dingen door elkaar. Je moet beginnen met een visie op de rollen en wie gaat waarover. Als een minister herverdeling wil moet zij dat maar regelen, dat is een taak van de landelijke overheid. Wij hebben een lokale taak, en daar staan we al honderd jaar voor.'

 

Onderzoeker Aldert Peter Dreimüller promoveerde afgelopen week op het proefschrift Veranderen is voor anderen, over verandermanagement bij woningcorporaties. Aedes heeft volgens hem door het ontstaan van verschillende belangengroepen en ledenopzeggingen steeds minder invloed, ook omdat de leden minder als collectief kunnen reageren. 'Aedes zal daarom moeten kiezen. Niet alleen door de juiste weg te propageren en te faciliteren, maar door ook openlijk afstand te nemen van corporaties die die weg niet willen. Daar moeten dan consequenties aan worden verbonden.'

 

Afscheiden

 

Belangengroepen binnen Aedes zijn bijvoorbeeld de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties, de kleine corporaties hebben zich verenigd in het platform Midden en Kleine Woningcorporaties en de grootstedelijke corporaties in De Vernieuwde Stad. Daarin zijn niet alleen Randstedelijke corporaties vertegenwoordigd, maar ook woningbouwverenigingen uit steden als Groningen, Enschede en Arnhem. Twee van de 22 leden van De Vernieuwde Stad, corporaties De Woonplaats en Vestia, zijn geen lid van Aedes.

 

'We vergelijken de Vernieuwde Stad met de G4 binnen de VNG', zegt voorzitter Jim Schuyt, tevens directievoorzitter van De Alliantie in Amersfoort. De Vernieuwde Stad is niet anti-Aedes en zal zich ook niet afscheiden. Zelfs de niet-leden erkennen volgens Schuyt het belang van een brancheorganisatie. 'Als die er niet was, zouden we hem oprichten.' Door de grote onderlinge verschillen vindt hij het wel belangrijk dat zowel de kleinere als de grote corporaties zich binnen de koepel verenigen om hun eigen belangen te verdedigen. Dat wil volgens hem niet zeggen dat de grote daarmee superieur zijn.

 

Het Amsterdamse Far West (10.000 woningen) is geen lid van de Vernieuwde Stad. 'We voelen ons er wel verwant mee', zegt directeur Jacques Thielen. Volgens hem is het zwaar weer waarin Aedes terecht is gekomen vooral te wijten aan de politiek. Een groot deel van de corporatiedirecties is volgens hem lid van het CDA (platteland) of PvdA (stad). Hij vindt het opvallend dat het CDA zich nu stil houdt over de volkshuisvesting, terwijl PvdA'ers over elkaar vallen met plannen voor de corporaties. 'Wij zijn echter een actieve corporatie. We hebben geen geld nodig van anderen. Wij kunnen het hier in Amsterdam best zelf, als we die kans krijgen', aldus Thielen.

 

Liberalisering

 

Aedes moet ook wel meewaaien met de heersende politieke wind. In 2000 maakte VVD-staatssecretaris Johan Remkes een aanvang met de liberalisering en moest Aedes volgens Thielen de schaapjes beschermen. Daarna kwamen minister Henk Kamp en Sybilla Dekker (beiden ook VVD) die minder sturing wilden. 'Aedes heeft geprobeerd de scherpe kanten er vanaf te halen. Nu komt Vogelaar om het grote geld, dus verzet Aedes zich namens de leden', zegt Thielen.

 

PvdA-Kamerlid Staf Depla herkent de problemen met het gesloten houden van de eigen gelederen uit zijn werkverleden bij landbouworganisaties. 'Als je de boel te lang bij elkaar probeert te houden, gaat het fout. Bovendien vindt hij dat Aedes zich klem zet tussen twee werelden: Den Haag en de corporaties. 'De koepel stamt uit een tijd dat er afspraken werden gemaakt tussen Den Haag en belangenorganisaties. De achterban is nu mondiger en zegt niet meer automatisch ja op die uitspraken', zegt Depla. Volgens hem zit er ook een probleem in de directie van Aedes: vier directeuren is te veel voor de organisatie.

 

Het is niet alleen de mondigheid van de achterban die de koepel parten speelt. Ook de diversiteit van corporaties is een oorzaak van continue schipperen. De tweespalt waar vroeger over werd gesproken tussen arm en rijk blijkt volgens een onderzoek van het Centraal Fonds Volkshuisvesting niet aan de orde. Een verschil is er wel tussen stad en platteland. Corporaties in de prachtwijken hebben andere problemen dan hun collega's buiten de grote steden.

 

Er is nog andere een tweedeling te maken, namelijk tussen corporaties als maatschappelijke vastgoedondernemers, en de groep die zich een sociale opgave stelt. De eerste groep mikt op beheer van rendabel vastgoed om mensen met weinig geld een onderkomen te bieden en de tweede groep ziet het huizenbezit ook als middel voor het organiseren van activiteiten, zoals het bieden van opleidingen en begeleiding van speciale groepen mensen.

 

Krimp bevolking

 

Het Centraal Fonds Volkshuisvesting constateerde eind vorig jaar nog: 'Het wordt steeds duidelijker dat een verdere stijging van activiteiten van corporaties in financieel opzicht afhankelijk is van een stijging van de verkoop van huurwoningen'. Jan Huisman van Woningbouwvereniging Zuid-West Friesland (2200 woningen) ergert zich aan de indruk dat alleen in de steden de problemen liggen. Ook hij ziet zijn investeringscapaciteit uitgehold, door de krimp van de bevolking in zijn werkgebied. In Amsterdam valt volgens Huisman de investering in de wijken juist goed terug te verdienen met de verkoop van tien procent van het corporatiebezit. Thielen van Far West erkent dat.

 

Jutphaas is niet tevreden over de onderhandelingen tussen Aedes en de minister. 'Ik ben van mening dat ze de onderhandelingen met de minister slimmer aan hadden moeten pakken. Nu was het te weinig concreet, veel te wollig en is er veel gedaan om corporaties in Aedes te houden in plaats van concreet voorstel aan minister bieden', zegt Zeeman. Ook in Den Haag klinkt dit verwijt aan het adres van Aedes.

 

Tweede Kamerlid Ineke van Gent (GroenLinks) noemt de koepel een meerkoppig monster. Zij vindt dat Aedes nodig moet werken aan het imago van woningcorporaties bij de Haagse politiek. 'Het is natuurlijk lastig iedereen bij elkaar te houden', aldus Van Gent. Zij heeft het idee dat al jaren dezelfde discussie wordt gevoerd over corporaties en hun inzet. 'Voor ons is Aedes vooral de persoon van Willem van Leeuwen (voorzitter Aedes, red.). Aedes is niet meer het wervende boegbeeld van de corporaties en dat vind ik echt jammer. Ze moeten niet steeds de hakken in het zand zetten', aldus Van Gent.

 

Volgens Priemus heeft het pappen en nathouden in de relatie tussen de koepel en de minister te lang geduurd. Pas na het het afwijzen van het derde voorstel voor de wijkenaanpak kondigde de minister de heffing aan op de corporaties via het Centraal Fonds Volkshuisvesting. Bovendien viel het kabinetsvoorstel voor heff en van vennootschapsbelasting vorig jaar de corporaties rauw op het dak.

 

De Woonbond, belangenbehartiger van de huurders, trok hiertegen samen op met Aedes. Die strijd is verloren. Bij de wijkenaanpak schaart de Woonbond zich nu achter Vogelaar. 'We zouden graag meer samen optrekken met Aedes en afspraken maken over bijvoorbeeld energiebesparing en betaalbaarheid', zegt Ronald Paping, directeur van de Woonbond. Maar op dit moment typeert hij het overleg met Aedes als: ' Kon minder, kan beter.'

 

Aedes lijkt toe aan een nieuwe koers. Priemus ziet wel wat in het model dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten hanteert, met een aparte G4 voor de grootste steden en een G27 voor de wat kleinere steden. 'Binnen de belangenbehartiging moet er ruimte komen voor subclubs. De verzelfstandiging van corporaties heeft consequenties voor de collectieve belangenbehartiging. Aedes moet nu de wonden likken en de eenheid herstellen door deze organisaties de ruimte te geven en een betekenisvolle lijn uit te zetten', aldus Priemus.

 

Politieke antenne

 

Volgens De Groot van Nieuw Wonen Friesland moet de organisatie bij zichzelf te rade gaan, een goede politieke antenne ontwikkelen en een visie op de toekomst van corporaties formuleren. Hij ziet het er wel van komen dat er een verdeling komt tussen corporaties in de Randstad en die in de rest van Nederland, of tussen corporaties die sociale activiteiten in de wijk ontplooien en maatschappelijke vastgoedondernemers. Schuyt van De Vernieuwde Stad vindt dat Aedes zich moet richten op het organiseren van verschillen. 'Als je ziet dat kleine corporaties op een onderwerp een andere visie hebben, moet je dat niet forceren, maar benoemen.'

 

Thielen van Far West sluit niet uit dat er nog meer afsplitsingen van Aedes komen, maar hoopt dat de organisatie flexibel genoeg is om nieuwe stromingen binnen de gelederen te houden. De onmacht van Aedes op dit moment zou wel eens de kracht van de toekomst kunnen betekenen. 'Alle ogen zijn nu gericht op de krachtwijken. Als dat goed gaat, dan kan dat het imago van de corporaties en Aedes weer opvijzelen en kan het een belangrijke impuls geven aan het voortbestaan van zowel de corporaties als Aedes', besluit Priemus. Eind deze maand houdt Aedes een ledenvergadering waarbij de hele gang van zaken rond de Vogelaar-wijken wordt geëvalueerd. Minister Vogelaar werkte niet mee aan dit profiel ondanks een verzoek daartoe, volgens haar woordvoerder omdat ze in het buitenland zat.

 

Aedes: veel kamers

 

Aedes is de brancheorganisatie voor woningcorporaties in Nederland. De organisatie is gevestigd in Hilversum. Het merendeel van de ongeveer 475 woningcorporaties is lid van de koepel. Aedes is latijn voor: huis met vele kamers. Aedes is in 1998 ontstaan uit een fusie tussen de Nationale Woningraad (NWR) en de koepel voor woningcorporaties NCIV (Nederlands Christelijk Instituut voor Volkshuisvesting).