Meer milieuproblemen door ‘eerste perspectief’ Remkes
De rechter noemt de stank waarin Brabanders leven een mensenrechtenschending. Een stikstofoplossing leidt mogelijk tot meer overlast.
Boven de provinciale formatie hangt een donkere wolk. Johan Remkes won begin 2023 de Machiavelliprijs voor – aldus Radio 1 – ‘het oplossen van het stikstofdossier’. Maar zijn ‘eerste perspectief’ om uit die crisis te komen, kan andere milieuproblematiek in de landbouw verergeren. Bijvoorbeeld geurhinder. Noodlijdende Brabanders werden de stankoverlast door veehouderijen in hun buurt zo zat, dat zij naar de rechter stapten. Die gaf de omwonenden in oktober 2022 gelijk: de stank is een ‘mensenrechtenschending’. Gemeenten, omgevingsdiensten en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) worstelen met het vinden van een oplossing.
“Er zijn geen gebieden waar je vrij intensief landbouw kan bedrijven.”
Clustering
Juist door de grote hoeveelheid veebedrijven in een klein gebied, 'stapelt' de stank zich op. Slecht nieuws voor het ‘eerste perspectief’ van Remkes, die grote boerenbedrijven graag wil ‘concentreren’ in daarvoor aangewezen ‘rode’ gebieden. Waar deze gebieden zouden liggen, is nog onduidelijk. Na de rel rond het ‘stikstofkaartje’ zijn ministeries en provincies terughoudend met het intekenen van specifieke gebieden. Volgens Jan Willem Erisman, hoogleraar Environmental sustainability aan de Universiteit Leiden, zijn er op zich wel gebieden die zich voor clustering lenen. Maar dat betekent niet dat daar alles mogelijk is: “De indruk wordt gewekt dat in die rode gebieden alles kan. Dat je daar intensief kan landbouwen. Maar dat is natuurlijk niet zo. Je hebt overal te maken met restricties, of het nu water is, of broeikasgassen, of stikstof, of geur. Er zijn geen gebieden waar je vrij intensief landbouw kan bedrijven.”
“Je zit gevangen in die stank. Soms is het zo erg dat ik buiten kom en dan moet ik gewoon overgeven.”
Gezondheidsrisico's
Op dit moment vindt al clustering van veeteelt plaats. Dit wordt alleen geen clustering, maar ‘concentratie’ genoemd. De zogeheten ‘concentratiegebieden’ beslaan een groot deel van Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. Intensieve veehouderijen zijn er talrijk. 84 procent van de Nederlandse varkenshouderijen ligt in dit gebied (2019). De lijst met gezondheidsrisico’s die deze concentratie veroorzaakt, is lang. Een grotere kans op longontsteking, verergering van symptomen bij COPD-patiënten en een verminderde longfunctie kunnen volgens het RIVM allemaal gelinkt worden aan concentratie van veeteelt. Een Brabantse omwonende van veehouderijen vertelde een speciale geurcommissie in 2019: “Iedere dag ben ik er mee bezig. Zelfs ’s nachts.” Een andere omwonende ging er fysiek en mentaal aan onderdoor: “Je zit gevangen in die stank. Soms is het zo erg dat ik buiten kom en dan moet ik gewoon overgeven.”
De Staat zou al zeker 2.000 woningen in beeld hebben waar de stank zo erg is, dat die tot mensenrechtenschendingen leidt.
Mensenrechtenschending
Eind 2022 wonnen verschillende Brabantse burgers een rechtszaak tegen de Staat. In de praktijk bleek de geuroverlast die sommige bedrijven van de gemeenten mochten veroorzaken, veel hoger dan de wettelijke norm. Eén van de omwonenden uit de rechtszaak woonde jarenlang op een plek waar de geurhinder meer dan vier keer zo veel als wat volgens de landelijke wetgeving mag. De rechter oordeelt dat de geuroverlast die de Brabanders ervaren zo ernstig is, dat zelfs sprake is van een mensenrechtenschending. Het wettelijk systeem biedt burgers niet de nodige bescherming en ook op individueel niveau schiet de Staat tekort in het helpen van noodlijdende burgers, aldus de rechter. De bewoordingen van het vonnis liegen er niet om: de Staat ‘verwaarloost’ de gezondheid van de omwonenden, ten gunste van het economische belang van de (intensieve) veehouderij. De schade is volgens belangenorganisaties groot en is niet beperkt tot de burgers die de rechtszaak startten. De Staat zou al zeker 2.000 woningen in beeld hebben waar de stank zo erg is, dat die tot mensenrechtenschendingen leidt.
Gemeentelijke problematiek
De uitspraak van de rechter heeft niet alleen gevolgen voor het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, dat verantwoordelijk is voor de geurwetgeving. Ook gemeenten moeten zich aan het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens houden en zijn dus verplicht om hun inwoners te beschermen tegen al te ernstige geuroverlast. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten geeft in een reactie aan geen ‘eigen expertise’ te hebben opgebouwd en geen gegevens te hebben over hoe gemeenten omgaan met geurproblematiek. Zij verwijst leden door naar het kenniscentrum van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Individuele gemeenten als Deurne en Land van Cuijk, laten weten wel te werken aan een oplossing voor het probleem.
Deze rechter kan nog wel meer verzinnen, maar dan moet het wel uitvoerbaar zijn. Verplichtingen opleggen die niet uitvoerbaar zijn is nutteloos en tast het fundament, stabiliteit en veiligheid, van de rechtsstaat aan. Dat fundament eist namelijk dat je dient neer te leggen bij iets dat (nog) niet beïnvloedbaar is. Dat dan toch doorzetten leidt tot verzet en opstand.
Dat is een bedreiging voor het algemeen belang dat rechters in hun beschouwingen dienen mee te nemen. Tot nu toe negeren zij dat en dragen zo bij aan het verval van Nederland.