Meer milieuproblemen door ‘eerste perspectief’ Remkes

Boven de provinciale formatie hangt een donkere wolk. Johan Remkes won begin 2023 de Machiavelliprijs voor – aldus Radio 1 – ‘het oplossen van het stikstof­dossier’. Maar zijn ‘eerste perspectief’ om uit die crisis te komen, kan andere milieuproblematiek in de landbouw verergeren. Bijvoorbeeld geurhinder. Noodlijdende Brabanders werden de stankoverlast door veehouderijen in hun buurt zo zat, dat zij naar de rechter stapten. Die gaf de omwonenden in oktober 2022 gelijk: de stank is een ­‘mensenrechtenschending’. Gemeenten, omgevingsdiensten en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W) worstelen met het vinden van een oplossing.

Clustering

Juist door de grote hoeveelheid veebedrijven in een klein gebied, 'stapelt' de stank zich op. Slecht nieuws voor het ‘eerste perspectief’ van Remkes, die grote boerenbedrijven graag wil ‘concentreren’ in daarvoor aangewezen ‘rode’ gebieden. Waar deze gebieden zouden liggen, is nog onduidelijk. Na de rel rond het ‘stikstofkaartje’ zijn ministeries en provincies terughoudend met het intekenen van specifieke gebieden. Volgens Jan Willem Erisman, hoogleraar Environmental sustainability aan de Universiteit Leiden, zijn er op zich wel gebieden die zich voor clustering lenen. Maar dat betekent niet dat daar alles mogelijk is: “De indruk wordt gewekt dat in die rode gebieden alles kan. Dat je daar intensief kan landbouwen. Maar dat is natuurlijk niet zo. Je hebt overal te maken met restricties, of het nu water is, of broeikasgassen, of stikstof, of geur. Er zijn geen gebieden waar je vrij intensief landbouw kan bedrijven.”

Gezondheidsrisico's

Op dit moment vindt al clustering van veeteelt plaats. Dit wordt alleen geen clustering, maar ‘concentratie’ genoemd. De zogeheten ‘concentratiegebieden’ beslaan een groot deel van Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. Intensieve veehouderijen zijn er talrijk. 84 procent van de Nederlandse varkenshouderijen ligt in dit gebied (2019). De lijst met gezondheidsrisico’s die deze concentratie veroorzaakt, is lang. Een grotere kans op longontsteking, verergering van symptomen bij COPD-patiënten en een verminderde longfunctie kunnen volgens het RIVM allemaal gelinkt worden aan concentratie van veeteelt. Een Brabantse omwonende van veehouderijen vertelde een speciale geurcommissie in 2019: “Iedere dag ben ik er mee bezig. Zelfs ’s nachts.” Een andere omwonende ging er fysiek en mentaal aan onderdoor: “Je zit gevangen in die stank. Soms is het zo erg dat ik buiten kom en dan moet ik gewoon overgeven.”

Mensenrechtenschending

Eind 2022 wonnen verschillende Brabantse burgers een rechtszaak tegen de Staat. In de praktijk bleek de geuroverlast die sommige bedrijven van de gemeenten mochten veroorzaken, veel hoger dan de wettelijke norm. Eén van de omwonenden uit de rechtszaak woonde jarenlang op een plek waar de geurhinder meer dan vier keer zo veel als wat volgens de landelijke wetgeving mag. De rechter oordeelt dat de geuroverlast die de Brabanders ervaren zo ernstig is, dat zelfs sprake is van een mensenrechtenschending. Het wettelijk systeem biedt burgers niet de nodige bescherming en ook op individueel niveau schiet de Staat tekort in het helpen van noodlijdende burgers, aldus de rechter. De bewoordingen van het vonnis liegen er niet om: de Staat ‘verwaarloost’ de gezondheid van de omwonenden, ten gunste van het economische belang van de (intensieve) veehouderij. De schade is volgens belangenorganisaties groot en is niet beperkt tot de burgers die de rechtszaak startten. De Staat zou al zeker 2.000 woningen in beeld hebben waar de stank zo erg is, dat die tot mensenrechtenschendingen leidt.

Gemeentelijke problematiek

De uitspraak van de rechter heeft niet ­alleen gevolgen voor het ministerie van ­Infrastructuur en Waterstaat, dat verantwoordelijk is voor de geurwetgeving. Ook gemeenten moeten zich aan het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens houden en zijn dus verplicht om hun inwoners te beschermen tegen al te ernstige geuroverlast. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten geeft in een reactie aan geen ‘eigen expertise’ te hebben opgebouwd en geen gegevens te hebben over hoe gemeenten omgaan met geurproblematiek. Zij verwijst leden door naar het kenniscentrum van het ministerie van ­Infrastructuur en Waterstaat. Individuele gemeenten als Deurne en Land van Cuijk, laten weten wel te werken aan een oplossing voor het probleem.

Lees de volledige versie van dit artikel, met onder meer reacties van gemeenten en alternatieven voor deze aanpak, in Binnenlands Bestuur nr. 7 van deze week.