Meer draagvlak en harde pegels

Dat was goed nieuws voor de betrokken burger, toen in 2019 in het Klimaatakkoord werd afgesproken dat de burger aan zet is bij het opwekken van duurzame energie. Om de energietransitie te laten slagen, moeten ‘partijen gelijkwaardig samenwerken in de ontwikkeling, bouw en exploitatie. Dit vertaalt zich in evenwichtige eigendomsverdeling’, zo schrijft het Klimaatkoord voor. Dan is in 2030 zeker 50 procent van energie uit zon en wind op land lokaal eigendom. Dat is althans ‘een algemeen streven’. Hoe hangt de vlag erbij?

Niet rooskleurig

Rooskleurig zijn de cijfers nog niet. Eind 2021 is 22,9 procent van alle opwek van zonnestroom lokaal eigendom, zo blijkt uit een tussentijdse evaluatie in opdracht van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Die lokale partijen bestaan uit drie groepen: bewonerscollectieven (4,1 procent), publieke partijen (5,9 procent) en lokale bedrijven en instellingen (12,9 procent). In 2020 was het aandeel lokaal eigendom precies even groot, in 2019 was het 22,1 procent.

Afname

Bij wind was het beeld iets anders. In 2021 was daar het aandeel lokaal eigendom 32,2 procent, waarbij bewoners 12,4 procent voor hun rekening namen, publieke partijen 2,6 procent en bedrijven 17,2 procent. Opvallend is dat voor 2020 nog sprake was van 53,4 procent lokaal eigendom. ‘De afname is toe te schrijven aan de realisatie van grote windparken zonder lokaal eigendom’, aldus de evaluatie.

Matige cijfers

Voor de matige cijfers bestaat een logische verklaring, aldus het evaluatierapport. De zonneparken die in 2021 zijn gebouwd, zijn voorbereid en ontwikkeld voordat het Klimaatakkoord werd bekrachtigd in 2019. De opstellers van het rapport verwachten dat de afspraken uit het Klimaatakkoord voor zon rond 2023-2024 zichtbaar worden. Voor wind zal dit langer duren, vanwege de langere doorlooptijd.

1.200 leden

Van ver voor het Klimaatakkoord stamt het lokaal eigendom van coöperatie Betuwewind. Met 1.200 leden en zeven
eigen windturbines is deze coöperatie in de gemeente West Betuwe een succesverhaal van lokaal eigendom van duurzaam opgewekte energie. Directeur Gerlach Velthoven ontvangt in Centrum voor Duurzaamheid De Knop, dat huist in een hoekpand aan de rand van het winkelcentrum van Geldermalsen.

Draagvlak

In een van de vergaderzalen vertelt hij onder het systeemplafond hoe dat succes tot stand is gekomen, en wanneer. Namelijk ‘al snel vier wethouders geleden’, aldus Velthoven, toen West Betuwe nog bestond uit de gemeenten Geldermalsen en Neerijnen, die zoekgebieden hadden aangewezen voor wind. ‘De gemeenten wilden draagvlak en hebben gezegd: we willen dat de burgers meedoen. Wij hebben gelijk de vinger opgestoken en gezegd: wij willen die windmolens wel realiseren.’

Lange weg

Dat klinkt haast als ‘zo gezegd, zo gedaan’, maar wat volgde was een lange weg, waarvan je de zwaarte niet moet onderschatten, waarschuwt Velthoven. ‘Mede-eigenaarschap moet je verdienen. Je hebt grond nodig, en de gemeente had zelf geen grond. De grond was van de Avri [de regionale afvalverwerker, red.] en die had een contract met een commerciële partij afgesloten om windturbines te plaatsen. Dat contract moet je dan openbreken.’ Twee lange jaren duurden de onderhandelingen, vertelt Velthoven. ‘De gemeente heeft steeds haar rug recht gehouden en gezegd: “Wij hebben een windvisie, we willen dat de burgers meedoen. Als dat niet gebeurt, dan werken we niet mee.”’

800.000 euro 

Om het spel mee te spelen, had de coöperatie geld nodig. Alleen al voor de ontwikkeling van de twee windparken – de aanloop tot aan het bouwen van de turbines – moest Betuwewind 800.000 euro betalen. Voor het bouwen van de 7 windmolens was 50 miljoen euro nodig. Daarvan leverden de leden 4,5 miljoen euro; de rest werd geleend bij banken.

Genuanceerder

Of het deels lokale eigendom van de windmolens (er staan ook molens van projectontwikkelaars in de gemeente) het draagvlak voor windturbines heeft vergroot, vindt Velthoven lastig te beoordelen. ‘Wij zagen wel dat wij een belangrijke rol speelden. Wij deden ook het omgevingsmanagement. Wij werden geloofd omdat we van hier zijn. Het is makkelijker om je buurman te geloven dan een groot bedrijf van ver weg.’ Het gesprek loopt dan genuanceerder, zo heeft hij ervaren. ‘Mensen zien dat de gemeente in een moeilijk parket zit: ze moeten duurzame energie opwekken en dat zal leiden tot overlast. Hoe weeg je dat af?’

Forse winst

Wat allicht ook een rol speelt om het draagvlak te vergroten, is dat door lokaal eigendom een flink deel van de opbrengst van de windenergie binnen de gemeentegrenzen blijft. ‘Je wint niet alleen draagvlak, het zijn ook harde pegels. Wij maken forse winst die we weer in projecten steken.’ Betuwewind heeft er een duurzaamheidsfonds voor opgericht, waar het elk jaar 600.000 euro in stopt voor lokale duurzame projecten.

Ongelijk speelveld

Ondanks de vruchten die bewoners en gemeenten kunnen plukken van energiecoöperaties, stuit lokaal eigendom in veel gemeenten nog op drempels. Zo registreerde het Sociaal Cultureel Planbureau vorig jaar in Burgers, overheid of bedrijven: wie is aan zet? dat er een ongelijk speelveld is. Burgers hebben bijvoorbeeld te weinig kennis en te weinig toegang tot geld in het spel met grote ontwikkelaars. Velthoven beaamt dat dit ‘een grote hobbel’ was in West Betuwe. ‘Intussen kan ik betaald worden door de coöperatie, dus dat maakt het een stuk makkelijker. Maar in die tijd deed ik dat in mijn vrije tijd en andere bestuursleden ook. Dat is een heftig proces; ik zie veel coöperaties die dat niet voor elkaar krijgen. Deels door bemensing, maar ook omdat er niet de juiste competenties in het bestuur zitten. Je hebt een professionele en ondernemende mentaliteit nodig om door te zetten en een grote broek aan te trekken.’

Lees het hele verhaal deze week in BB15 (inlog).