Beter omgaan met extreem droog weer

Drie opeenvolgende droge zomers teisterden natuur en landbouw. Water meer en langer vasthouden is het nieuwe devies. Welke maatregelen helpen om de droogte in Nederland het hoofd te bieden?

Drie klappen

‘Klap op klap op klap’, noemt Teo Wams de effecten van de droogte op de natuur. ‘Het jaar 2018 was extreem droog. Klap twee was dat ecosystemen zich vooral op de zandgronden niet hebben kunnen herstellen in het droge 2019’, constateert de directeur natuurbeheer van Natuurmonumenten. En ondanks de natte winter met de recordnatte februarimaand, kenmerkte dit jaar zich vooral door een extreem droog voorjaar. De voor de natuur cruciale grondwatervoorraden op de zandgronden waren wel aangevuld, maar in april alweer op het lage niveau van hoogzomer. ‘Dat is de derde klap’, aldus Wams.

Vasthouden

De maatregelen om de droogte het hoofd te bieden zijn intussen bekend. Nederland is ingericht om water af te voeren zodat overlast van natte voeten en schade aan de landbouw worden vermeden. In plaats van afvoeren, moeten we water meer vasthouden. Want de afgelopen drie jaar tonen aan dat tijdige aanvulling van grond- en oppervlaktewater niet langer vanzelfsprekend is.

Skippyballen

Teo Wams noemt het een stap vooruit dat de waterschappen de visie van het vasthouden van water op veel plaatsen omzetten in concrete en praktische maatregelen als een extra plankje op een stuw, ‘skippyballen’ die duikers afsluiten en een soberder maaibeheer van oevers waardoor de stroomsnelheid vermindert. ‘Dat draagt bij aan het vasthouden.’

Boeren
Tweede kentering volgens Wams is dat de boeren intussen zelf ook inzien dat water niet hun vijand is maar een vriend. De schade door droogte in de vorm van oogstderving is bij vele boeren groter dan de natschade, stelt Wams. ‘Deze kentering vormt de basis voor gesprekken, want op vele plaatsen in Nederland zijn de boeren onze buurman, en dat al sinds 1905.’

Organische stof
Een zinvolle maatregel die een langere adem vergt dan een skippybal, is de verbetering van het bodemleven door meer organische stof in de bodem te brengen, aldus Wams. ‘De bodem kan daardoor beter een sponswerking vervullen. Regenwater stroomt er beter in, water wordt beter vastgehouden en wordt in tijden van droogte weer langzaam afgegeven.’

Mentaliteit
Volgens waterspecialist Alex Hekman van adviesbureau Sweco is de transitie van eeuwenlang water afvoeren naar water vasthouden niet in een paar jaar geregeld. ‘Het is een mentaliteitsverandering die kan worden bespoedigd door per deelgebied te kijken hoe en waar je water kunt vasthouden. Elk gebied in Nederland is anders. In de veenweidegebieden zie je verzilting en bodemdaling. Daar moet het peil in de sloten omhoog. Dat vergt een andere aanpak dan de verdrogende hoge zandgronden waar je meer regenwater moet infiltreren’, aldus Hekman.

IJsselmeer
‘Silver bullits’ en grootschalige technische oplossingen, ziet de adviseur niet direct. Of het moet de verhoging van het waterpeil in het IJsselmeer zijn. Een derde van Nederland hangt via kanalen aan het infuus van dit tweeduizend vierkante kilometer grote zoetwatervat. ‘Bij dreigende droogte kunnen we daar extra IJsselwater, dus Rijnwater, vasthouden door het peil tien centimeter op te zetten. Dit kunnen we vervolgens gebruiken voor bestrijding van droogte en verzilting. Doordat het peil daarbij ook tien centimeter verder mag uitzakken, is er in één klap vierhonderd miljoen kubieke meter beschikbaar,’ aldus Hekman. Sinds juni 2018 is dit peilbesluit officieel van kracht. Ook kanalen kunnen in het voorjaar hoger worden opgezet met bijvoorbeeld de piekafvoer van rivierwater.

Sponswerking

‘We moeten als waterschappen daarom nog meer vanuit het watersysteem denken en minder water afvoeren, zegt ook Dirk-Siert Schoonman, portefeuillehouder watersystemen bij de Unie van Waterschappen, en sinds kort dijkgraaf van Waterschap Drents Overijsselse Delta (WDOD). De ruimte voor opslag van het water is beperkt in Nederland. Schoonman denkt daarom dat de bodem het beste reservoir is voor regenwater. ‘We zouden de sponswerking van de bodem meer moeten herstellen. In tijden van regenval zuigt de bodem zich vol, en in tijden van droogte geeft de bodem langzaam water af.’

Lees het hele verhaal over de droogte deze week in BB19 (inlog)