‘Leg duizend meren aan’

De droogte te lijf
Vrijwel overal in Europa wordt het steeds droger. Wat valt er tegen te doen? In een serie belicht Binnenlands Bestuur de aanpak van diverse Europese landen. In deel 2: Italië

Italië worstelt met de distributie van water

In Italië neemt de frequentie van de watercrises toe. Salades, paprika’s, aubergines en watermeloenen dreigen te moeten worden weggegooid, waardoor een jaar werk teniet wordt gedaan. Boeren bereiden zich voor op noodirrigatie om gewassen op het veld te redden. Coldiretti, de nationale federatie van kwekers, meldt dat in Marche de waterbassins zijn gedaald tot ongeveer 43 miljoen kubieke meter, in Puglia de waterreserves onder de 118 miljoen kubieke meter liggen en in Basilicata zijn de reservoirs gedaald met 18 miljoen kubieke meter.

Op Sicilië is de situatie niet veel anders. Zelfs de grootste reservoirs in het noorden van Italië – die water leveren aan de Povlakte, producent van een derde van de nationale agro-voedingsmiddelenindustrie – zitten in de problemen. Het Lago Maggiore is slechts voor 20 procent vol en het is 13,3 centimeter van de hydrometrische nul, het Comomeer heeft slechts voor een kwart van zijn bekken water en het is slechts een centimeter boven het nulniveau.

Het niveau van de Po bij de samenvloeiing met de Ticino rivier verloor in de zomer meer dan een halve meter in slechts tien dagen. De nachtmerrie van de rijzende zoutpiek in de Podelta in Romagna, die de landbouw op het platteland in gevaar brengt, keert terug. Daarnaast storten de belangrijkste noordelijke meren, zoals het Lago Maggiore, en de nationale waterreserves in. Italië wordt geconfronteerd met de onmis kenbare gevolgen van de klimaatverandering, met het ontstaan van een tropisch klimaat, dat de gewassen op de velden in gevaar brengt met kosten van meer dan 14 miljard euro in een decennium, met inbegrip van verliezen in de nationale landbouwproductie en schade aan structuren en infrastructuren op het platteland.

Badplaats
In de afgelopen tien jaar is de noodsituatie op het gebied van water een van de belangrijkste punten op de agenda van de overheid geworden. In de regio Marche heeft Fano (60.728 inwoners) – een stad die bekend is bij veel Nederlanders die een huis in de heuvels hebben gekocht of die zijn getrouwd in de dakloze kerk van Sint Francesco – een manier gevonden om het watertekort in de zomer op te vangen. De burgemeester heeft een verordening ondertekend voor beperking van het gebruik van drinkwater die tot begin deze maand van kracht was.

Het verbod betrof zowel het onttrekken als het verbruik van water uit het openbare aquaduct voor irrigatie en besproeiing van groentepercelen, tuinen en gazons (besproeiing was alleen toegestaan op maandag en donderdag, van 22.00 uur tot middernacht); het wassen van binnenplaatsen en pleinen; het privé-wassen van motorvoertuigen; het vullen van zwembaden, sierfonteinen, tuinbaden – kortom, alle andere vormen van gebruik dan huishoudelijke voeding en persoonlijke hygiëne.

Eventuele overtredingen van het bevel werden door de plaatselijke politie beboet met bedragen tussen 25 en 500 euro. ‘Sinds vijf jaar geleden heb ik jaarlijks ook verordeningen ondertekend om mensen op te voeden om geen water te verspillen’, zegt burgemeester Massimo Seri. ‘We promoten informatiecampagnes via scholen en lokale media. We hadden een aantal noodsituaties, maar de burgers merkten dit niet op, omdat we ze in de hand hadden. Meer dan 95 procent van het regenwater wordt inmiddels opgevangen en gezuiverd.’

In Fano wordt het aquaduct beheerd door ASET SpA, een overheidsbedrijf: 97 procent is eigendom van de gemeente Fano en 3 procent van dertien gemeenten in het district. ‘Er is direct beheer,’ zegt de burgemeester. Aset en de andere Italiaanse be drijven voor het beheer van het aquaduct worden gecontroleerd door ARERA, een nationale autoriteit die regelgevende en controlerende activiteiten uitvoert in de sectoren elektriciteit, aardgas, waterdiensten, afvalcyclus en telecommunicatie. ‘Wij beheren zo’n zevenhonderd kilometer aan pijpleidingen, waarvan sommige meer dan vijftig jaar geleden zijn aangelegd, andere meer recent’, verklaart Marco Romei, technisch directeur van Aset.

‘We steken ongeveer 2 miljoen euro per jaar in de vervanging van waternetwerken. In de afgelopen twee jaar hebben we 7 miljoen euro per jaar geïnvesteerd in de riolering en zuivering. Rekening houdend met het feit dat we 75.000 inwoners bedienen, investeren we ongeveer 85 tot 90 euro per inwoner.’ Ter vergelijking: de rest van Italië investeert slechts 30 tot 35 euro. De geografische situatie in Italië is gevarieerd. Fano en de omliggende gemeenten zijn afhankelijk van het oppervlaktewater. Dit jaar heeft het niet gesneeuwd in de Apennijnen, dus rivieren en beken zijn niet gevuld. 80 procent van het verdeelde drinkwater is afkomstig van de Metaurorivier en de Arzilla-stroom. Bijna elke zomer dreigt de plotselinge vermindering van het debiet van de Metauro-rivier het systeem in een staartspin te sturen.

Onttrekkingen voor landbouwdoeleinden aan de Metauro-rivier zijn verboden. ‘Als er een watertekort is, kunnen we helpen met tankers’, zegt de burgemeester. Fano is een badplaats en het gemeentebestuur is zeer gevoelig waar het om het milieu gaat. Door de droogte vallen de waterwegen droog en als er stormen zijn, belanden de vervuilende elementen, die zich op de achtergrond hebben opgehoopt, naar de zee. ‘We bouwen een First Rain tank, een proefproject dat zal worden uitgevoerd met zowel Italiaanse gemeenten als Europese financiering’, legt de burgemeester uit. ‘De tank zal het regenwater opvangen: in plaats van direct in zee te gaan, zal het worden gezuiverd worden, waardoor de kwaliteit veel beter wordt.’

Irritatie
Niet alle gemeenten in Italië kunnen bogen op deugdelijke projecten. De waternood in het zuiden, in Irpinia, dwong Alto Calore Servizi SpA, het lokale bedrijf dat water distribueert naar 125 gemeenten in de provincie Avellino, om de watervoorziening in verschillende steden stop te zetten. De aandeelhouders van het bedrijf zijn 95 gemeenten in de provincie Avellino, 31 gemeenten in de provincie Benevento en het provinciaal bestuur van Avellino. De 11.933 inwoners van Monteforte Irpino maken barre tijden door. ‘De situatie is nu onhoudbaar’, zegt burgemeester Costantino Giordano, ‘Ik heb de prefect van Avellino geschreven onmiddellijk te vragen om een rondetafelgesprek met Alto Calore Servizi. Dit om een tastbare oplossing te vinden voor een probleem dat al te lang op onze schouders rust. De continue waterstoringen zijn niet langer acceptabel, vooral midden augustus en tijdens de Covid-19-noodtoestand.’

De inwoners van Monteforte Irpino zijn geïrriteerd. Al acht jaar lang hebben ze te kampen met voortdurende wateronderbrekingen tijdens de zomers, soms gedurende de hele dag. In de zomer had de stad van tien uur ‘s avonds tot zes uur ’s morgens geen water. De distributienetwerken en tanks zijn oud: de meeste dateren uit de jaren ‘50 en ‘60 van de vorige eeuw, toen de vraag naar water per hoofd van de bevolking ongeveer 150 liter per persoon per dag bedroeg. Momenteel is de vraag ongeveer 350 tot 400 liter per persoon per dag. ‘Rationalisatie en wederopbouw-interventies zijn noodzakelijk’, antwoordt Michelangelo Ciarcia, de nummer één van Alto Calore. ‘Deze werken zijn de verantwoordelijkheid van de gemeenten, die als eigenaars aan de lat staan voor het onderhoud van de faciliteiten. Bovendien vergt dit soort werk vele jaren.’ De reden? De bureaucratie rondom de ter beschikkingstelling van gemeentelijke middelen naast die van de regering en de regio Campania.

Breuken
De burgemeester van Naro (Sicilië, 7.587 inwoners) stuurde een brief aan de Italiaanse premier Giuseppe Conte. Burgemeester Maria Grazia Brandara legt uit: ‘Ik ga samen met mijn medeburgers de strijd aan voor de bescherming van onze vitale hulpbron. Ik heb premier Conte een brief geschreven waarin ik hem uitnodig om naar Naro te komen en persoonlijk de kritieken van de waterdistributie te bekijken. We kunnen niet over toerisme praten voordat we het leven van de bewoners waardig hebben gemaakt. In 2020 moet het water niet meer met een druppelaar worden toegediend vanwege een verouderd netwerk. We kunnen niet accepteren dat dit een praktijk is en worden onderworpen aan privatisering. Water moet weer openbaar worden, van goede kwaliteit en vooral tegen een goede prijs.’

Ook in Ligurië doet de burgemeester van San Bartolomeo al Mare (3.094 inwoners) een beroep op de prefect van Imperia en de provinciale commissaris voor de watersector. ‘Een rondetafelconferentie is dringend noodzakelijk’, zegt burgemeester Valerio Urso, die de klachten van de burgers verzamelt. ‘San Bartolomeo en de Golf van Diano Marina kunnen het zich niet v eroorloven om toeristen te verliezen en vakantiegangers hun huizen te zien verlaten vanwege het gebrek aan water op hun kamer.’

De burgemeester is vastbesloten om de oplossing te vinden: ‘De waterdruk op een doordachte manier beheren is een remedie op korte termijn. De nieuwe leidingen moeten echter onmiddellijk onder het spoorwegterrein worden aangelegd, zoals aangegeven in ons project. Dit moet snel gebeuren, anders is de gerechtelijke procedure klaar.’ Door de oude pijpleidingen – die vijftig jaar geleden het einde van hun levenscyclus hebben bereikt – wordt de druk van het water dat naar de Golf van Diano Marina wordt geleid op dit moment tot het uiterste opgevoerd om het waarschijnlijke risico van ernstige breuken te vermijden.

Mentaliteitsverandering
De droogte brengt een fout aan het licht in Italië, dat is veroordeeld tot het betalen van 476 miljoen euro per jaar voor schendingen van de waternetten van de EU, een bedrag dat zou kunnen worden geïnvesteerd in de aanpassing van de zuiveringsnetten en -pijpleidingen, waarvan vele dateren uit de Romeinse tijd, tweeduizend jaar geleden. ‘In een regenachtig land als Italië, waar door infrastructurele tekortkomingen de grond slechts 11 procent van het regenwater opneemt, is een mentaliteitsverandering nodig op het gebied van preventie’, aldus de voorzitter van Coldiretti, Ettore Prandini.

Hij benadrukt dat het voortdurend achter de feiten aanlopen van noodsituaties door middel van structurele maatregelen moet worden vermeden. ‘Daarom’, zegt Prandini, ‘hebben we de aanleg van een netwerk van ongeveer duizend meren in het middengebergte bedacht. Deze zullen zonder beton worden aangelegd en worden gebruikt voor het verzamelen van water dat op een rationele manier wordt gedistribueerd, in de eerste plaats naar de burgers, vervolgens naar de industrie en de landbouw.’

Rampzalige golf
Aan de hand van gegevens uit 1766 tot 2019 hebben onderzoekers van het Helmholtz Center for Environmental Research in Leipzig in samenwerking met de Universiteit voor Levenswetenschappen in Praag aangetoond dat de droogte van 2018-2019 ongekend was in de afgelopen 250 jaar. Ze trof meer dan 50 procent van Midden-Europa en is daarmee de grootste en meest rampzalige golf die ooit is geregistreerd. De effecten op de vegetatie zijn dan ook zwaarder dan de droogte van 2003. Uit simulaties van deskundigen is gebleken dat in het ergste geval het aantal droogteperioden binnen twee jaar tussen 2051 en 2100 maar liefst zeven keer zo groot zal zijn, terwijl het getroffen areaal zou kunnen oplopen tot meer dan 40 miljoen hectare.