Landjepik in Friesland

De publieke tribune in het gemeentehuis van Boarnsterhim, een modern kantoorgebouw op een industrieterrein aan de rand van Grou, is afgeladen vol. Het te behandelen onderwerp, de gemeentelijke herindeling, houdt de mensen bezig. Net als overal elders in het land als dit onderwerp op de agenda staat.

Wel anders dan anders is dat niemand van de insprekers pleit voor het voortbestaan van de huidige gemeente. Dat kan ook niet meer, want de raad nam op 15 december vorig jaar al het besluit tot opheffing. En dat is opmerkelijk, een gemeente die onomwonden voor de eigen opheffing pleit. Maar het zegt ook alles over de ontstaansgeschiedenis van Boarnsterhim (zie kader op pagina 33).

De gemeente was vanaf de geboorte in 1984 al impopulair bij de burgers. Een bestuurscrisis vanwege een groot financieel gat, waarbij het voltallige college van B en W (dus inclusief de burgemeester) februari vorig jaar aftrad, deed het laatste restje goodwill onder de bevolking verdwijnen.

Kameleondorp

In het opheffingsbesluit van eind vorig jaar vroeg de raad het college te onderzoeken hoe het eigen grondgebied over dat van enkele buurgemeenten verdeeld zou kunnen worden. Het huurde daarop enkele onderzoeksbureaus in. Het onderzoek van BügelHajema uit Leeuwarden bevestigde wat al werd vermoed. Het deel van de gemeente ten noorden van het Prins Margrietkanaal richt zich op Leeuwarden en het stuk ten zuiden ervan op Heerenveen.

Daarnaast zijn er enkele buurtschappen in het westen, de Lege Geaën (Fries voor ‘de lage gebieden’), die op Sneek zijn georiënteerd. Onderzoeksbureau WagenaarHoes uit Driebergen adviseerde vervolgens om het deel van de gemeente ten noorden van het Prins Margrietkanaal samen te voegen met Leeuwarden en het zuidelijke deel met Heerenveen.

Naar drie gebieden moest nog nader worden gekeken: de Lege Geaën, het natuurgebied de Alde Feanen (Fries voor ‘de oude venen’) in het noordoosten en Terherne. Deze woonkern, gelegen aan de zuidkant van de gemeente, geniet enige bekendheid vanwege het Kameleon-dorp waar bezoekers de avonturen van de tweeling Hylke en Sietze Klinkhamer en hun beroemde boot kunnen beleven.

De bewoners willen graag dat hun dorp naar de gemeente Skarsterlân (met als hoofdplaats Joure) wordt overgeheveld. Het college hakte vervolgens de knoop door en presenteerde een voorstel dat overeenkwam met het advies van WagenaarHoes. Het noordelijk deel zou naar Leeuwarden moeten, inclusief de Alde Feanen en de Lege Geaën. Terherne zou worden ondergebracht bij Heerenveen.

Sterfhuis

Ton Baas (VVD), sinds maart vorig jaar waarnemend burgemeester, ziet zichzelf nadrukkelijk niet als ‘de uitvoerder van een sterfhuisconstructie’. We praten met hem vlak voor de meningsvormende raadsvergadering.

‘Er is nog genoeg te doen. Een splitsing van een gemeente over een aantal andere gemeenten is al knap ingewikkeld. Volgens mij is dat nog nooit vertoond. Maar het wordt alleen maar moeilijker omdat er ook een groot financieel probleem is en de gemeente onder curatele is gesteld via een artikel 12-procedure. Want we kunnen de gemeenten die delen van Boarnsterhim overnemen natuurlijk niet opzadelen met onze schulden. Dat moet voor 1 januari 2014 worden opgelost, de datum waarop Boarnsterhim volgens plan ophoudt te bestaan. De gemeente moet, zoals dat heet, schoon over.’

Voor een referendum is bewust niet gekozen. Baas: ‘De problematiek is heel ingewikkeld. Als je dat tot een simpele referendumvraag moet terugbrengen, doe je de werkelijkheid geweld aan. Wel hebben we diverse goed bezochte informatieavonden belegd. Daarbij hebben we ervoor gewaarschuwd dat we het onmogelijk iedereen naar de zin kunnen maken. Ons uiteindelijke voorstel heeft dan ook geleid tot de nodige protesten. Maar we merken het wel in het raadsdebat. Als de raad echt iets anders wil, dan voeren we dat uit. Zo werkt het in een democratie.’

Minder laconiek doet Baas over de houding van diverse buurgemeenten, die op voorhand al lieten weten interesse in bepaalde delen van Boarnsterhim te hebben. Het absolute dieptepunt is voor hem de houding van Skarsterlân. Eind oktober lieten zo’n tweehonderd inwoners van Terherne zich als ludiek protest zogenaamd in deze buurgemeente inschrijven.

Baas: ‘Dat de bewoners actievoeren, moeten ze zelf weten. Maar kwalijk vind ik dat de burgemeester hen in vol ornaat op het gemeentehuis in Joure heeft ontvangen. Ik heb laten weten dat ik not amused was.’

Lappendeken

Het is tijd voor het meningsvormende raadsdebat. Ton Baas voorspelt dat sommige partijen hun kruit droog houden tot de besluitvormende vergadering op 30 november. PvdA-raadslid Roelf van der Woude houdt een betoog waarin de belangrijkste, steeds terugkerende opmerking is ‘dat hij nog niets kan zeggen over zijn definitieve opstelling’.

Daarentegen trekt Lyda Veldstra van de Fryske Nasjonale Partij fel van leer tegen het collegevoorstel. Alleen is haar inbreng in feite niet meer dan een lange klachtenlijst vanuit diverse dorpen die vinden dat ze niet bij Heerenveen moeten worden ingedeeld. Wat de FNP zelf wil, vertelt ze (nog) niet. CDA, VVD en Gemeentebelangen 2000 kunnen zich in hoofdlijnen vinden in het voorstel, maar pleiten er wel voor om de positie van bepaalde dorpen nog eens goed te overdenken.

D66 en GroenLinks komen als enige met concrete voorstellen om een aantal woonkernen bij een andere gemeente in te delen. Beide partijen hebben ook het nodige knip- en plakwerk verricht, blijkens de landkaarten die ze verspreiden.

De conclusie aan het einde van het debat: de raad is voor aansluiting van het noordelijk deel van de gemeente bij Leeuwarden, met uitzondering van de Lege Geaën. Een meerderheid vindt dat dit gebied naar Súdwest Fryslân moet, de nieuwe gemeente waarin Sneek vanaf 1 januari opgaat.

Of het zuidelijke deel volgens plan als één geheel naar Heerenveen gaat, is nog de vraag. Als alle wensen uit de raad worden opgeteld, dan zou er aan de zuidkant een lappendeken van gebieden ontstaan die over diverse gemeenten zouden worden verspreid. Echter, alle partijen willen iets anders. Uitzondering is wellicht Terherne, dat naar Skarsterlân lijkt te gaan.

Voor burgemeester Ton Baas is deze verdeelde opstelling aanleiding voor een vurig slotpleidooi. ‘Natuurlijk kunt u als raad de gemeente in plaats van twee stukken, in drie, vier, of zelfs vijf stukken hakken. Maar bedenk wel dat het dan steeds moeilijker wordt om deze operatie tot een goed einde te brengen.

'Want we hebben het niet over een opheffing van zomaar een gemeente, maar over de opheffing van een gemeente met een groot financieel probleem. En hoe meer partijen daarbij betrokken worden, des te groter de kans dat er iemand niet akkoord gaat met bepaalde afspraken. Dan stort alles als een kaartenhuis in elkaar. En daar is niemand bij gediend.’

Burgemeester Ferd Crone (PvdA) van Leeuwarden toont zich na de meningsvormende raadsvergadering een tevreden mens. ‘Zolang ik burgemeester ben, en dat is nu precies 3 jaar, geef ik aan dat we graag met onze zuiderburen willen samenwerken. Sterker, we doen het al.

'Op bepaalde terreinen werken de ambtelijke diensten van Leeuwarden en Boarnsterhim al nauw samen, bijvoorbeeld op het gebied van ICT. De mensen zien dus dat Leeuwarden een betrouwbare partner kan en wil zijn. Wat betreft de Lege Geaën wil ik afwachten wat de meerderheid van de raad van Boarnsterhim vindt. Maar Ton Baas heeft gelijk als hij zegt dat het juridisch ingewikkeld wordt. En ik zeg er nog bij: waarschijnlijk wordt het ook duurder, want voor elke gemeente die er bij komt, moeten aparte regelingen worden gemaakt.’

Iets minder enthousiast klinkt burgemeester Peter de Jonge (PvdA) van Heerenveen. ‘Wij zijn voorstander van een aaneengesloten logische eenheid. Dat dreigt wellicht zoek te raken als je alle wensen die leven in de gemeenteraad van Boarnsterhim in aanmerking neemt. Maar het is uiteraard de verantwoordelijkheid van de raad om op 30 november een definitief besluit te nemen. Daar willen wij ons niet mee bemoeien.’

Geen regie

Volgens De Jonge ligt de oorzaak van de problemen bij de provincie: ‘Men heeft ervoor gekozen dat initiatieven tot herindeling van onderop moeten komen, dus vanuit gemeenten zelf. Dat wil het nieuwe kabinet ook. Maar dat betekent volgens mij niet dat de provincie totaal geen regie moet voeren. Daarvoor heeft men echter wel gekozen. En dan krijg je situaties zoals die zich nu voordoen. Laat ik het erop houden dat de handelwijze van de provincie niet de schoonheidsprijs verdient.’

Slachtoffer Boarnsterhim

Boarnsterhim ontstond in 1984. In dat jaar werd het aantal gemeenten in Friesland via herindeling teruggebracht van 44 naar 31. Nadat de grenzen opnieuw waren getrokken, bleef er in het hart van de provincie een gebied over waarvan eigenlijk niemand wist wat er mee moest gebeuren. Dat werd Boarnsterhim, met als hoofdplaats Grou.

Vanaf het prille begin was het een gemeente met weinig onderlinge samenhang tussen de diverse dorpen. Dit leidde tot een zwak bestuur. Boarnsterhim was dus feitelijk het slachtoffer van de herindeling van 1984. Wat ook niet hielp, was de slechte financiële positie van de gemeente. Het leidde uiteindelijk begin 2009 tot het aftreden van het college van B en W en de artikel-12 status.

Daarop trad een nieuw college aan met ervaren bestuurders van buiten de gemeente. In december 2009 besloot de raad tot de opheffing van Boarnsterhim. Na een aantal onderzoeken en gesprekken met de bevolking stelde het college voor het gedeelte van de gemeente ten noorden van het Prinses Margrietkanaal bij Leeuwarden te voegen en het deel ten zuiden ervan bij Heerenveen.

Over het plan voor de noordkant is iedereen het in grote lijnen eens, over de zuidkant lopen de meningen uiteen. Dat is niet verwonderlijk, omdat daar diverse dorpen naar andere buurgemeenten dan Heerenveen willen overgaan.

Laveren tussen uitersten

Gedeputeerde Sjoerd Galema (CDA) reageert laconiek op de kritiek dat de provincie onvoldoende de regie neemt bij gemeentelijke herindelingen. ‘Het kabinet vindt dat initiatieven vooral vanuit de gemeenten moeten komen. Aan de andere kant wil de Tweede Kamer dat de provincie een visie ontwikkelt op de bestuurlijke toekomst van Friesland. Tussen deze twee uitersten moet ik laveren. Op dit moment praat de provincie met alle gemeenten. Met de uitkomsten hiervan zal een commissie van wijzen een bestuurlijke toekomstvisie voor Friesland schetsen.

Galema: ‘Het kan niet zo zijn dat bepaalde gemeenten worden benadeeld door de fusieplannen van hun buren. Als drie gemeenten in het zuiden van de provincie samen verder willen gaan als Friese Meren, moeten ze ook rekening houden met de belangen van Heerenveen. Gezien haar bovengemeentelijke taken helpt het Heerenveen niet als men er maar 20 duizend inwoners bij krijgt.’

Een pikante opmerking, want Heerenveen wil het liefst samengaan met de westelijke buur Skarsterlân, een van de drie gemeenten die echter als Friese Meren verder wil. Galema is faliekant tegen de wens van Heerenveen en Smallingerland (met als hoofdkern Drachten) om samen te gaan.

‘Die gemeenten grenzen niet eens aan elkaar. Dan kunnen ze ook wel met een van de nieuwe gemeenten in het Caraïbisch gebied fuseren. Lijkt me heerlijk om als gedeputeerde beroepshalve regelmatig naar de Antillen te moeten reizen. Ik vind zo’n fusie echt te ver gezocht.’