Huizen bouwen met lisdoddes

Moderne huizen worden vanaf nu zoveel mogelijk ‘biobased’ gebouwd: van plantaardige oorsprong zoals isolerende vlasvezels en houten draagconstructies. En het levert ook nog eens een nieuw verdienmodel voor de landbouw op.

Landbouwgrond

Leeuwepoort, Utrecht, langs het Amsterdam-Rijnkanaal. Hier staan 112 appartementen en grondgebonden woningen, met houten gevels, houten draagconstructies, isolatie met stro en vlas. Mooi, maar zeker alleen voor de rijke, linkse geitenwollen sokken? Nee. Kijk in Eindhoven, Moddermanstraat, 250 sociale woningen verduurzaamd en de straat vergroend, de auto eruit, water erin, met houtskeletbouw als basis. En een eindje verderop: in de Rustenburgstraat zijn in totaal 44 totaal afgeschreven woningen uit 1947 vervangen door 89 strowoningen. Elke woning is gemaakt van de resten van één voetbalveld landbouwgrond.

Lisdoddes

In vrijwel alle provincies werkt Jan Willem van de Groep aan tientallen proefprojecten die per 2030 moeten optellen tot vijftigduizend hectare landbouwgrond, waar vooral vezels worden geteeld door boeren. Hennep, vlas, olifantsgras, maar ook de waterminnende lisdodde zijn de materialen die in de nabije toekomst het conventionele ‘minerale’ isolatiemateriaal als glaswol en steenwol gaan vervangen, zegt Van de Groep. Building Balance heet Van de Groeps uitvoeringsorganisatie, die met een flink team dagelijks gesprekken voert met boeren, verwerkers en bouwers. Vooral boeren overwegen de teelt van snelgroeiende vezelgewassen als neveninkomsten naast akkerbouw of veeteelt.

Biobased bouwen

Namens vier ministeries (LNV, Binnenlandse Zaken, Infrastructuur &Waterstaat en Economische Zaken) voert Building Balance sinds het najaar van 2023 het ­Nationaal Programma Biobased Bouwen uit. Tot 2030 moeten overal in het land nieuwe bouwketens van de grond komen. Van de Groep komt niet met lege handen. Tweehonderd miljoen euro uit het Klimaatfonds is er in kas, met om te beginnen 25 miljoen voor de startperiode. Veel geld, maar de ambities zijn hoog.

CO2-uitstoot

‘De Nederlandse bouwsector is goed voor 11 procent van de nationale CO2-uitstoot’, zegt Van de Groep. ‘Door zoveel mogelijk woningen van de totale bouwopgave van 980.000 woningen op te trekken uit plantaardig materiaal, inclusief houten draagconstructies en ondervloeren, legt een woning straks CO2 vast in plaats van dat het CO2 uitstoot.’

Blijde boodschap

‘Klimaatpositief bouwen’ heet de blijde boodschap. De woningen leveren energie op (zonnepanelen) en slaan voor honderd jaar de CO2 op die de bomen en de vezelgewassen tijdens hun leven hebben opgenomen. In plaats van energieslurpend staal, beton en mineraalisolatie gaat de biobased woning de klimaatverandering tegen, inclusief het biobased bouwproces, transport en werkzaamheden, zo is berekend. En circulair is het ook, want zo’n houten, vezelige woning kan na 75 tot honderd jaar volledig worden hergebruikt.

Boerenbouwersbeweging

Willen slogans als ‘van land naar pand’ werkelijkheid worden, dan moeten de keukentafelgesprekken met de boeren wel uitgroeien tot een heuse ‘boerenbouwersbeweging’. Er moeten garanties komen dat er jaarrond vezels ­beschikbaar zijn die lang mee gaan en schimmelwerend en brandveilig zijn. Ook moeten er regionale fabrieken komen die de vezels verwerken tot plaatmateriaal en matten.

Zonnig

Van de Groep ziet de toekomst echter zonnig tegemoet, opvallend genoeg vooral met de boeren. ‘We hebben uitgerekend dat er met 150 duizend hectare landbouwgrond, slechts 8 procent van het totaal, genoeg vezelmateriaal voor handen is om in de gehele bouw over te schakelen op biobased vezels. Dat zou een reductie van 5,5 megaton CO2 per jaar opleveren. Tel je het hout mee, dan zou de Nederlandse bouw in 2035 jaarlijks zelfs 10 megaton CO2 reduceren’, aldus Van de Groep. Ter vergelijking: de demissionaire regering zoekt nog naar extra maatregelen om de laatste 22 megaton van de Nederlandse emissiereductie te ­bereiken.

PAS-melder

De boeren willen echt wel, ziet Van de Groep. Hij noemt het voorbeeld van een PAS-melder en piekbelaster in Drenthe. ‘De boer wil zijn melkveehouderij opdoeken en met zijn totale areaal van 100 hectare overschakelen op vezelteelt. In de vrijkomende stal wil hij de vezels laten drogen en bewerken. De regeling voor het beëindigen van de melkveehouderij verordonneert echter ook de sloop van de stal. Hij zou dus eigenlijk een nieuwe schuur moeten bouwen. Gelukkig willen LNV en de provincie meedenken over een maatwerkregeling.’

Radicaal

Dit is een radicaal voorbeeld, maar Van de Groep ziet ook veel boeren die hun veestapel gerust met twee derde willen inkrimpen en met zestig koeien en vezelteelt willen doorboeren zonder een overdosis stikstof. ‘Het is onze taak om ze onder andere met vezelteelt een succesvol verdienmodel aan te bieden, maar zover zijn we nog niet.’

Koploper

Hij denkt ook het Nationaal Programma Landelijk Gebied bij deze ontwikkeling te betrekken. Per provincie moet de stikstofbelasting omlaag om de natuur te stimuleren. In de meest gevoelige gebieden zoals in natte beekdalen of in spuitvrije bufferzones langs watergangen zou de vezelteelt boeren toch van voldoende inkomen kunnen voorzien, zegt hij. ‘Al zeven provincies hebben uitgesproken landbouwgrond in te zetten voor de teelt van vezels voor de bouw. Een provincie als Overijssel is daarin koploper, want zij zetten ook een subsidieregeling in de vorm van een hectare-premie in om boeren te verleiden.’

Lees het hele verhaal deze week in BB02 (inlog)