Hoe het rijk een zonnepark in het IJsselmeer blokkeert
De ontwikkelaar van het project gaat in bezwaar tegen het besluit van het rijk om het Buitendijks Plan geen vervolg te geven.
Eind april 2024 bleek een escalatie naar de ambtelijke top onvermijdelijk. De beleidsambtenaren van meerdere ministeries, waaronder Economische Zaken, Infrastructuur en Waterstaat en Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, kwamen er onderling niet uit. Eén van de partijen zag een buitenkans voor de energietransitie, de anderen waren faliekant tegen. Het laatste woord over de zaak moesten de directeurs-generaal dan maar hebben.
Wat was de splijtzwam? Het Plan Buitendijk: de aanleg van ongeveer 740 hectare aan staande en drijvende zonnepanelen in het IJsselmeer, langs de Noord-Hollandse Wieringermeerdijk tussen Den Oever en Medemblik. Een kabel onder de meerbodem zou de opgewekte stroom naar een energiecentrale bij Lelystad transporteren. Al deze zonnepanelen konden 2 terawattuur per jaar opleveren; volgens de bedenkers genoeg stroom om twee op de drie Noord-Hollandse huishoudens van elektriciteit te voorzien.
Gepensioneerd ingenieur
De aanleg van dit IJsselmeerse zonnepark moest samengaan met de aanleg van nagenoeg drie keer zoveel nieuwe natuur. Oftewel 2100 hectare aan mensgemaakte natuur- en recreatie-eilanden, met ondieptes die weldadig zijn voor het planten- en vissenleven. Dit laatste kon veel betekenen voor de ecologische eisen van de Kaderrichtlijn Water, waaraan het IJsselmeer moet voldoen.
De blauwdruk van het plan kwam van de hand van gepensioneerd ingenieur Kor Buitendijk, bewoner van een dorp in de omgeving. In het verleden was hij betrokken bij de Zandmotor, een in opdracht van Rijkswaterstaat opgespoten schiereiland vlak onder het Zuid-Hollandse Kijkduin. Met bijval pleitte Buitendijk in 2019 voor een alternatief voor nog meer windturbines op het ingepolderde vasteland van Noord-Holland. Hij wilde óver de Wieringermeerdijk heen kijken, naar het ruime sop van het IJsselmeer. De gemeenten Medemblik en Hollands Kroon raakten enthousiast, evenals de provincie Noord-Holland.
Ze stapten naar het rijk, de eigenaar van het IJsselmeer en bovendien het bevoegd gezag voor grote energieprojecten.
De hand schudden
Ondertussen werd het plan van pensionado Buitendijk geprofessionaliseerd door zon-op-water-ontwikkelaar GroenLeven, een bedrijf gevestigd in het centrum van Leeuwarden, samen met het maritieme aannemersbedrijf Van Oord. Ook energiebedrijf Engie wilde meedoen. Allerlei onderliggende rapporten werden geschreven door adviesbureaus en kennisinstellingen, zoals Deltares, Waardenburg Ecology, TNO en Witteveen+Bos.
De ingenieur spuwt vuur over een ‘ambtelijke doctrine’
Maar toen in het najaar van 2024 de directeurs-generaal van de betrokken departementen elkaar hadden gesproken, schudden zij elkaar de hand op een voor sommigen ontgoochelend besluit: het rijk zag meer nadelen dan voordelen in het Buitendijks Plan. Volgens het Besluit kwaliteit leefomgeving, zo zeiden zij, kan voor zon-op-water geen uitzondering worden gemaakt op de beperkende regels voor buitendijkse bouw en landaanwinning. Daarnaast is het IJsselmeer een beschermd natuurgebied; schade kan volgens hen niet worden uitgesloten.
Ook zou het plan nadelig zijn voor zowel de zoetwatervoorraad als de waterbergingscapaciteit van het meer. Tot slot zitten de gewenste zonne-atollen in de weg van een Defensieterrein vlak onder de Afsluitdijk, waar het leger munitie test.
Triest
‘Het is triest te moeten vaststellen dat een concreet en kansrijk plan (…) ambtelijk gestopt wordt met oneigenlijke beleidsargumenten’, reageerde geestelijk vader Kor Buitendijk eind oktober in een brief aan betrokken Kamerleden. De ministers Madlener (Infrastructuur en Waterstaat) en Hermans (Klimaat en Groene Groei) kregen dezelfde brief. Volgens Buitendijk hebben de ministeries geen integrale belangenafweging gemaakt, en negeren zij gezaghebbende adviesbureaus. De ingenieur spuwt vuur over een ‘ambtelijke doctrine’ die hij denkt waar te nemen: ‘Bestuurlijke opdrachten worden stap voor stap bijgestuurd in de gewenste richting. Andere aangedragen en onderbouwde meningen van provincies en gemeenten of rapporten van gerenommeerde experts worden terzijde geschoven.’
We zijn verbaasd over de dunne argumentatie.
Pissig
Niet alleen Buitendijk, ook de gemeente Medemblik reageert pissig in een brief aan het ministerie van Klimaat en Groene Groei: ‘Uit de expertrapporten blijken de vermeende obstakels oplosbaar. We vinden het onacceptabel dat de initiatiefnemers de kans niet is geboden voor een vervolgprocedure.’ Het ministerie moet nu niet denken dat de gemeente alsnog windturbines plaatst: ‘Voor windenergie is geen draagvlak bij inwoners en politiek in onze gemeente. Ook besloot de gemeente al eerder hiervoor bij voorkeur geen vruchtbare landbouwgrond voor te willen opofferen.’
Niet minder geïrriteerd is de provincie Noord-Holland: ‘Wij betreuren uw besluit en zijn verbaasd over de dunne argumentatie en het gebrek aan integrale (af)weging’, staat in een brief aan klimaatminister Hermans. ‘Dit na twee jaar gezamenlijk studeren en verkennen.’
Drinkwaterbuffer
Het is opvallend dat een ogenschijnlijk vergelijkbaar project in het IJsselmeer wél mag doorgaan: drinkwaterbedrijf PWN begint in 2028 met de bouw van een zogenaamde klimaatbuffer, voor de kust bij het dorp Andijk, waar PWN een zuiveringslocatie heeft. Het gaat om de aanleg in het IJsselmeer van drie waterbekkens van twintig meter diep, samen 100 hectare groot. Rondom komt 150 hectare aan nieuwe natuur, zo’n 225 voetbalvelden, door een dijk omringd.
De reden voor dit bouwproject is dat het IJsselmeer sinds de aanleg van de Afsluitdijk in 1932 de grootste zoetwaterbuffer van Nederland is geworden. Toch kan de oude binnenzee nog zilt zijn, vooral in drogere jaren. Door de opwarming groeit dat zoutgehalte, waardoor het PWN meer moeite kost het drinkwater te zuiveren.
Maar het opwekken van zonne-energie kan ook binnendijks.
Gezichtsbedrog
Maar de overeenkomst tussen beide projecten is gezichtsbedrog, meent het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. ‘Op het eerste gezicht lijken beide projecten op elkaar, met name visueel gezien’, is te lezen in een schriftelijke reactie via de woordvoerder van het ministerie van I en W. ‘De projecten verschillen echter veel in omvang. Het planinitiatief voor zon-op-water is vele male groter dan de Klimaatbuffer IJsselmeer van PWN.’
De woordvoerder vervolgt: ‘Het uitgangspunt voor de beoordeling van dit soort projecten is: doe binnendijks wat binnendijks kan. De Klimaatbuffer is een uitbreiding van de bestaande drinkwaterlocatie en drinkwaterbekkens. Maar het opwekken van zonne-energie kan ook binnendijks.’
Bekkens
Natuurgebieden staan onderaan de zogenoemde ‘zonne-ladder’, de voorkeursvolgorde voor de plaatsing van zonnepanelen. ‘En het IJsselmeer is een Natura-2000-gebied’, beargumenteert hij. ‘Daarbij komt dat de bescherming van de zonnepanelen die in dit gebied geplaatst zouden worden, vraagt om dijkvorming, en dus landaanwinning. Dit gaat ten koste van zoetwaterbeschikbaarheid.’
Bij de Klimaatbuffer is het tegengestelde waar, stelt de beleidsmedewerker: ‘In de nieuwe bekkens kan het peil ver uitzakken, en dat vergroot juist de beschikbaarheid van zoetwater. Ten slotte ligt het zon-op-water plan in een oefengebied van Defensie, en zijn de effecten op natuur- en waterkwaliteit van zonnepanelen op dit moment nog onzeker.’
De initiatiefnemende ontwikkelaar GroenLeven is het op elk punt oneens, en diende half maart formeel bezwaar in. In de ogen van projectleider Michiel Mosterman heeft het rijk niet goed gekeken naar alle deskundigenrapporten die ten grondslag liggen aan het Plan Buitendijk. De rijksoverheid gaat niet in op alle bezwaren en wil evenmin in overleg, zegt hij.
Lees de rest van dit artikel in de papieren versie van BB#6 of online.
Extra reactie van Medemblik
De gemeente Medemblik laat weten nog steeds teleurgesteld te zijn.
‘Wij constateren dat het integrale zon-op-waterproject en meer specifiek het Buitendijks Plan 3.0 nu geen eerlijke kans krijgt. Dit terwijl de verschillende nationale opgaves waaraan dit project kan bijdragen enorm zijn. Daarbij kunt u denken aan de opgaves vanuit de KRW, de RES-doelstellingen 2030 en de Programmatische aanpak grote wateren (PAGW). Ook is het plan onmisbaar om de RES-doelen te halen. Uit diverse onderzoeken van experts die over het Buitendijks Plan zijn opgesteld, blijken de vermeende obstakels oplosbaar. We vinden het dan ook teleurstellend dat de initiatiefnemers de kans niet is geboden in een vervolgprocedure.’
Medemblik benadrukt dat het rijk het bevoegd gezag over dit project naar de provincie Noord-Holland zou kunnen delegeren.
Daarnaast ziet de gemeente veel overeenkomsten tussen de drinkwaterbuffer van PWN en het Buitendijks Plan: ‘Wij zijn van mening dat de aanleg van de klimaatbuffer dezelfde geringe effecten op waterberging en Natura 2000 heeft als het Buitendijks Plan 3.0. De klimaatbuffer past op dezelfde manier als het Buitendijks Plan binnen de uitgangspunten van bijvoorbeeld de Kamerbrief Water en Bodem Sturend als ook de door Rijkswaterstaat voorgestelde Kaderrichtlijn Water en Natura 2000-maatregelen. Ook op de huidige drinkwaterbekkens zijn (drijvende) zonnepanelen geplaatst. Het lijkt alsof het Rijk hierin met verschillende maten meet.’
Kan iemand dan uitleggen waar dit project voor bedoeld is? Om de terugleverboete te verveelvoudigen?