Hoe verder nu Nederland de KRW niet haalt?

In het jaar 2000 werd door Brussel de Kaderrichtlijn Water (KRW) ingesteld, met nauwgezette eisen voor de ecologische en chemische kwaliteit van kust-, oppervlakte- en grondwater in de lidstaten van de Europese Unie. Twee keer werd de deadline van de verplichte richtlijn met zes jaar opgeschoven. Nu is het eindelijk zover: in 2027 moet Nederland aan de eisen voldoen.

Maar alom is men het erover eens: dat lukt niet. Ook de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) hamerde hier weer op. Meerdere andere lidstaten meldden eveneens dat de doelen in het eindjaar buiten bereik blijven. Wat nu?

De mogelijke gevolgen

Om die vraag te beantwoorden, vindt donderdag een rondetafelzitting plaats met wetenschappers en ervaringsdeskundigen. Zij worden bevraagd door de Kamerleden van de commissies Infrastructuur & Waterstaat, en Landbouw.

Zoals gebruikelijk hebben de deelnemers aan het gesprek hun position papers al openbaar gemaakt, waaronder de Unie van Waterschappen, Rijkswaterstaat, Natuurmonumenten, natuurorganisatie Natuur & Milieu, het Interprovinciaal Overleg (IPO), de agrarische organisatie LTO en adviesbureau Witteveen + Bos dat meerdere onderzoeken heeft gedaan naar wat de mogelijke gevolgen voor Nederland zijn van het niet halen van de doelstellingen.

Bij de rechter afdwingen

Over die gevolgen gesproken: juridisch gezien lijkt het vrij simpel. Zo schrijven de wetenschappers Marleen Van Rijswick en Susanne Wuijts in hun position paper: 'Omdat de KRW-doelen zijn bedoeld om mens en milieu te beschermen hecht het Europees recht er sterk aan dat burgers, ngo's en bedrijven deze bescherming bij de rechter kunnen afdwingen. Dat kan nu al als het gaat om het verslechteringsverbod en geldt vanaf 2027 voor het bereiken van de goede toestand van alle wateren.'

In landen als Spanje, Frankrijk en Duitsland zijn al rechtszaken gevoerd. Ook in Nederland heeft actiegroep MOB nu een eerste KRW-proces aangekondigd. De Europese Commissie kan ook naar het Hof van Justitie stappen om lidstaten een boete en dwangsom op te leggen.

Feitelijk achteruit gegaan

Opmerkelijk in dat kader is wat Witteveen + Bos schrijft in de eigen paper: 'De waterkwaliteit en -kwantiteit is sinds 2009 feitelijk achteruit gegaan, terwijl dat volgens het standstill-beginsel van de KRW verboden is.'

Het adviesbureau haalt een conclusie aan die het eerder al opschreef in een onderzoeksrapport dat was uitgevoerd in opdracht van brancheorganisatie Bouwend Nederland. De conclusie is: een 'substantieel deel van de bouw- en infrasector zal te maken krijgen met problemen in de vergunningverlening (...)'. Dat zal na 2027 gebeuren bij woningbouwprojecten in het geval dat bodemsanering moet plaatsvinden, of grondwateronttrekking. Ook de bouw van bruggen, sluizen en wegen vlakbij water kan volgens het bureau in de problemen komen.

Iets optimistischer

Zowel Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden als de Unie van Waterschappen (UvW) slaan een optimistischere toon aan. De eerste schrijft: 'Zo zien we dat de otter terug is in ons beheergebied en leidt ecologisch beheer van boerensloten wel degelijk tot een toename van water- en oeverplanten.' De UvW voegt toe: 'Ten opzichte van dertig à veertig jaar geleden gaat het de goede kant op: in veel wateren herstelt de visstand zich en kan er veilig worden gezwommen.'

Toch is de Unie voor strikter rijksbeleid, onder meer gericht op het te veel aan nutriënten dat in de wateren terecht komt als gevolg van nitraat- en fosfaatverliezen uit de landbouw. Daarnaast zijn de gewasbeschermingsmiddelen die in het water eindigen een terugkerende factor. Maar ook de farmaceutische en chemische sector worden met de vinger gewezen: de Unie wil voor die sectoren een Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid, vanwege de overmaat aan medicijnresten en altijd weer nieuwe chemische stoffen die op de markt komen.

Meer verplichten graag

Zowel de twee wetenschappers Marleen Van Rijswick en Susanne Wuijts, het Interprovinciaal Overleg als ook Natuur & Milieu (die mede namens collega-natuurorganisaties spreekt) willen minder vrijwilligheid en meer verplichtingen. In hun ogen moet Den Haag daar zorg voor dragen. De agrarische organisatie LTO vreest echt dat de dringende deadline van 2027 zal leiden tot een 'te rigide aanpak' en een gebrek aan maatwerk voor alle types boeren en tuinders die Nederland kent. De gezonde bedrijfsvoering wordt daarmee bedreigd, denkt LTO.

Tegelijkertijd benadrukt ze dat ze de doelen van de KRW onderschrijft en al sinds 2013 projecten uitvoert onder de noemer van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). In het Limburgse Heuvelland wordt nitraatuitspoeling tegengegaan, in Zeeland wordt voorkomen dat gewasbeschermingsmiddelen in het water komen en rond Appelscha werken boeren aan een grotere waterberging.

Op gespannen voet

Zo staan meer position papers op gespannen voet met elkaar. Natuur & Milieu wil dat langs álle sloten en andere wateren een bufferzone van vijf meter breed komt, waar geen mest en bestrijdingsmiddelen voorkomen. Het IPO zegt echter: 'Zones aanwijzen langs al deze haarvaten van het watersysteem is niet realistisch gelet op de omvang van het areaal landbouwgrond dat daardoor zou worden geraakt.'

Wel wil het IPO over meer verplichtend instrumentarium beschikken. De provincies willen scherper kunnen bepalen waar en welk soort agrarische activiteit zij toestaan. Buiten de grondwaterbeschermingsgebieden zouden ze nu nog te weinig macht hebben. Ook schrijft IPO: 'We wachten met smart op de regelingen van het rijk die extensivering, bedrijfsverplaatsing of stoppers mogelijk maken.'