Het nationaal isolatieprogramma van 2024 is niet dat van 1978

Tot op zekere hoogte rijmt de geschiedenis. In 2022 lanceerde het vierde kabinet-Rutte het Nationaal Isolatieprogramma, afgekort tot NIP. Doel: in 2030 2,5 miljoen slecht geïsoleerde woningen te hebben verduurzaamd. Spoel daarna terug naar 1978: het eerste kabinet-Van Agt lanceert het Nationale Isolatie Programma, afgekort: NIP. Doel: in 1990 2,5 miljoen woningen te hebben geïsoleerd.

Het manifest

Politieke kleur speelt nauwelijks mee in deze verduurzamingsambities. In 1978 was het VVD-minister Gijs van Aardenne van Economische Zaken die leiding gaf aan het project. De afgelopen jaren ging het om D66-minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken, en daarna haar CDA-opvolger Hugo de Jonge. Bovendien werd Ollongren in 2020 tot dit nationale programma aangezet door een in de Tweede Kamer aangenomen motie van ChristenUnie en GroenLinks. Beide partijen kwamen een jaar later met een Manifest Nationaal Isolatieprogramma, samen met het CDA en clubs als Bouwend Nederland, Techniek Nederland en de Consumentenbond. Sinds het aantreden van het nieuwe kabinet valt het isolatieprogramma onder BBB-minister Mona Keijzer.

Hoge energieprijzen

In beide gevallen zijn het hoge energieprijzen die de isolatieprogramma's aanvuren, en daarmee de vrees voor energiearmoede. In de jaren zeventig was de aanleiding de oliecrisis als gevolg van de Yom Kippoeroorlog. Arabische landen kondigden toen een olieboycot af tegen staten die Israël ondersteunden. Een tweede invloed was de gedachte aan oprakende grondstoffen, een idee verkondigd door de Club van Rome in het hier invloedrijke rapport The Limits to Growth.

In die tijd moesten 800.000 koop- en 1,7 miljoen huurwoningen worden verduurzaamd. Nu gaat het om 1,5 miljoen koopwoningen, 675.000 sociale huurwoningen en 325.000 huurwoningen. De basis van deze getallen waren de schattingen rond 2020 dat er in Nederland 2,7 miljoen slecht geïsoleerde woningen zijn. In totaal telt ons land ruim negen miljoen huishoudens.

Een stuk zuiniger

Overigens zijn de woningen die nu in Nederland staan een stuk energiezuiniger dan in de jaren zeventig. In 1978 had slechts een klein deel van de woningen isolatie. Het verduurzamingsoffensief werd vanaf die jaren aangegaan met behulp van vooral isolatieschuim (in spouwmuren) en dubbelglas.

Ook de laatste decennia nog is de totale uitstoot van CO2 voor de verwarming van de gebouwde omgeving flink gedaald, ondanks de bevolkingsgroei. ‘De gemiddelde woning in Nederland gebruikt nu circa 25 procent minder gas dan in 2010’, schrijft hoogleraar Energie-Economie Machiel Mulder in een recent boek van zijn hand. Tevens meldde het CBS in 2022 dat het energiegebruik per Nederlander terug is op het niveau van 1970. Die daling zette door in 2023.

Zie de CBS-grafiek hieronder.

Het tempo afremmen

De vele parallellen daargelaten, er zijn nu zorgen die minder leefden in de jaren zeventig. Ten eerste is er de biodiversiteit: het isoleren van spouwmuren kan het leven kosten aan daar nestelende vogels en vleermuizen. De Raad van State oordeelde in augustus 2023 dat een kostbaar ecologisch vooronderzoek noodzakelijk is, gezien de beschermde status van de dieren. De bestuursrechter baseert zich op de Habitatrichtlijn, die stamt van 1992. Het grote probleem is een gebrek aan ecologen. Dat tekort is dermate ernstig, dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten het Nationaal Isolatieprogramma wil afremmen.

Een tweede zorg is de zogenaamde ‘brede welvaart’ van de Nederlander. Dat is het perspectief in een nieuw rapport van de drie planbureaus, dat donderdag naar buiten kwam. De onderzoekers wijzen vanuit die blikrichting op de voor- en mogelijke nadelen van het grootschalige isolatieprogramma. Waarbij niet vergeten moet worden dat het huidige isolatieprogramma onderdeel is van een grotere verbouwing van Nederland dan toen in 1978: toen moest het gasverbruik verminderen, nu moet het gasverbruik uiterlijk in 2050 verdwijnen.

Niet woonkostenneutraal?

Allereerst hebben subsidies, die onderdeel zijn van het NIP, de neiging vooral te eindigen bij de hogere inkomens. Het risico is dus dat de verduurzaming van Nederland de bestaande ongelijkheid nog vergroot. Sociale huurders zitten financieel gezien het veiligst, omdat zij niet hoeven mee te betalen aan de verduurzaming van hun woning. Dat heeft het kabinet afgesproken met de woningcorporaties die uiterlijk in 2028 van alle E-, F- en G-labels af moeten zijn. Voor woningbezitters is het niet vanzelfsprekend dat hun isolatie ‘woonkostenneutraal’ kan plaatsvinden, schrijven de onderzoekers op basis van een PLB-studie in 2020. Dus de maandlasten kúnnen stijgen.

Opvallend is dat verduurzaming niet per definitie leidt tot minder energiearmoede. Adviesbureau CE Delft concludeerde drie jaar geleden dat bijna de helft van de huishoudens met energiearmoede een goed energielabel (A, B of C) bezit.

Minder slaapmedicatie

Een andere kanttekening is dat het NIP zich zo sterk richt op isolatie, dat het gevaar bestaat dat de ‘binnenmilieukwaliteit’ wordt verwaarloosd en bewoners in de zomer met hitteproblemen zitten. Daarnaast vermindert isolatie weliswaar de kans op vocht en schimmelvorming, maar werkt dit juist averechts als koudebruggen ontstaan; relatief koudere plekken in het huis waar het vocht in de lucht condenseert. Tegelijkertijd beschreef het CBS al in 2022 dat isolatie significant leidt tot minder slikken van slaapmedicatie; door minder geluidsoverlast.

Meer huur vragen

Tot slot zijn er voor Nederlanders wel meerdere pragmatische redenen om te isoleren. Over een aantal jaren wordt de CO2-uitstoot van de gebouwde omgeving opgenomen in het Europese emissierechtenhandelsysteem (ETS), wat betekent dat energiebedrijven deze CO2-beprijzing bij de consument zullen neerleggen. Daarnaast is sinds begin 2024 de hypothecaire leenruimte gekoppeld aan het energielabel van een woning. Wat private verhuurders betreft: zij kunnen vanaf 2029 extra eisen tegemoet zien voor hun minder verduurzaamde panden. Los daarvan mogen zij meer vragen voor een woning die beter is geïsoleerd.