Ruim helft burgers vindt niet dat gemeente wijk van gas mag halen

De meeste Nederlanders willen hun huis best op een duurzame manier verwarmen, maar het lage vertrouwen in de overheid kan plannen om wijken aardgasvrij te maken in de weg zitten. Onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) onder ruim 2000 mensen maakt dat duidelijk.

Een belangrijk punt is dat 40 procent zich niet goed vertegenwoordigd voelt door zijn gemeenteraad, terwijl gemeenten voorop staan in de warmtetransitie. Meer dan de helft vindt dat een gemeente niet het besluit mag nemen een wijk van het gas af te koppelen. Dat is opvallend, omdat afgelopen april de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie door de Tweede Kamer is aangenomen. Deze wet, die volgend jaar moet ingaan, geeft gemeenten een aanwijsbevoegdheid om juist dit te kunnen doen. De Eerste Kamer buigt zich na de zomer nog over de wet.

Gemeenten hebben het lastig

Gemeenten zitten in een moeilijke positie: ze zijn het bevoegd gezag voor de lokale warmtetransitie, maar hebben geen volledige controle over de omstandigheden. Onderzoekers van het Planbureau schrijven: ‘Gemeenten hebben bij het aardgasvrijbeleid weinig invloed op de betaalbaarheid en een eerlijke kostenverdeling. Zij kunnen niet voorkomen dat er kostenverschillen tussen wijken ontstaan, en ze kunnen geen garanties bieden voor warmteprijzen in de toekomst. Ook hebben ze niet de middelen om de overstapkosten te verdelen. Als wijkplannen niet betaalbaar en eerlijk gevonden worden, geeft dertig tot vijftig procent van de burgers aan te gaan protesteren. Als ook andere keuzes in het wijkplan, zoals rondom participatie en informatie, niet overeenkomen met wat burgers legitiem vinden, kan de protestintentie oplopen tot ongeveer 65 tot 85 procent.’ 

Een spagaat

De vraag wie de transitie moet regelen, brengt ondervraagden in een spagaat. De meesten zien dit als taak voor de overheid, maar het vertrouwen in diezelfde overheid is laag. Meer dan de helft van de ondervraagden is het oneens met stellingen als ‘de overheid informeert open, zonder informatie achter te houden’ en ‘de overheid houdt rekening met de belangen van mensen zoals ik’.

Veranderlijk klimaatbeleid deed het vertrouwen ook geen goed. Veel ondervraagden begonnen zelf over het wisselende beleid rond de salderingsregeling voor zonnestroom. Het vorige kabinet wilde die regeling afbouwen. De Eerste Kamer verwierp dat plan, maar het nieuwe kabinet wil hem toch weer afschaffen.

Subsidies noodzakelijk

De betaalbaarheid van het aardgasvrij wonen is de belangrijkste voorspeller voor de mate waarin bewoners de warmtetransitie accepteren. Onderzoekers van het Planbureau schrijven, verwijzend naar de eerdere pilots met het van het gas halen van woonwijken: ‘Bij de Proeftuinen aardgasvrije wijken (PAW) waren relatief veel subsidies beschikbaar om de kosten voor bewoners beperkt te houden, waardoor het wellicht makkelijker was om burgers mee te krijgen dan voor andere niet-proeftuinwijken. Maar ook in de proeftuinwijken bleken burgers niet vanzelfsprekend geneigd om deel te nemen. We verwachten dan ook dat het voor gemeenten zonder deze subsidies zeer lastig zal zijn om grote groepen burgers mee te krijgen in de uitvoering van het aardgasvrijbeleid.’