‘Continuïteitswet voorkomt aanpassing grote projecten’

Het aanpassen van plannen voor wegen, natuurontwikkeling of kunstcentra kost de samenleving veel geld. Een Continuïtetswet is nodig om een rem te zetten op politieke dynamiek die lopende projecten frustreert. Dat stelt Karsten Schipperheijn, procesmanagementspecialist bij p2.

Politieke omwentelingen in gemeenten, provincies of het rijk zorgen er met regelmaat voor dat grote projecten halverwege de rit toch niet doorgaan of met minder kwaliteit worden uitgevoerd. In veel gevallen is voortschrijdend inzicht waardevol: woningbouwplannen voor een vastgelopen woningmarkt moeten op de lange baan. Maar vaak ook worden ingewikkelde projecten inzet van een politiek steekspel, zeker in verkiezingstijd.

Hoeveel geld er precies verloren gaat aan projecten die niet of aangepast doorgaan na een politieke ommezwaai, is niet bekend. De voorbereidingskosten – want daar gaat het hoofdzakelijk om – bedragen als vuistregel 6 tot maximaal 15 procent van de totale projectkosten. Maar wanneer grond- of gebouwaankopen zijn gedaan, stijgt dat percentage snel, volgens Schipperheijn.

Hij baseert zich op bedragen die in openbare stukken en in de media worden genoemd over diverse mislukte projecten. Zoals het Kunstencluster Arnhem waar onlangs, na tien jaar voorbereiding, het nieuwe college een streep door zette. Er was al 3 miljoen euro in de plannen gestoken. Of het Haagse Cultuurpaleis, waarvoor al contracten met bouwers zijn afgesloten. Officieel inzicht in de kosten is er nog niet. Maar als de nieuwe coalitie in Den Haag de plannen alsnog afblaast, is de gemeente volgens Omroep West 20 miljoen euro armer. Het ontsporen van de regiotram Groningen-Assen kostte de samenleving bijna 40 miljoen euro.

Het probleem is volgens Schipper­heijn dat steeds vaker zowel lokale als regionale overheden financieel betrokken zijn bij projecten. Dit brengt nieuwe risico’s met zich mee. Na elke verkiezing kan één overheidslaag de stekker eruit trekken. ‘Neem de manier waarop voormalig staatssecretaris Henk Bleker de Ecologische Hoofdstructuur om zeep hielp. Of de huidige discussies over de ringweg in Groningen en vliegveld Twente. Omdat de politieke windrichting in Nederland sneller verandert dan de tijd die het kost om alle belanghebbenden te verenigen, wordt miljoenen belastinggeld verspild.’

Dat wordt alleen maar meer, verwacht Schipperheijn. ‘Als meerdere partijen verantwoordelijk zijn, heb je te maken met meer procedures en een langere voorbereidingstijd. Dan kunnen de voorbereidingskosten wel stijgen naar 20 procent.’

De oplossing is volgens Schipperheijn om lopende grootschalige projecten onder een zogenaamde Continuïteitswet te laten vallen. Alleen als minimaal tweederde van het bestuursorgaan het eens is over veranderingen, dan mogen er wijzigingen in bestaande plannen worden doorgevoerd, zo oppert Schipperheijn. De Continuïteitswet is wat hem betreft vooral zinvol bij infrastructurele inpassingsprojecten, omdat daar vaak meerdere overheidspartijen bij betrokken zijn. Maar ook grote natuurplannen en woningbouwprojecten zouden eronder kunnen vallen.

Bijsturing Geldverspilling is zonde, maar hoort bijsturing van plannen en ambities niet gewoon bij het democratisch proces: de kiezer wil geen cultuurpaleis, vliegveld of extra asfalt? Volgens Schipperheijn is de Continuïteitswet juist een voordeel voor de kiezer, omdat die ervoor zorgt dat plannen beter worden voorbereid. ‘Nu moet je als politicus in korte tijd je plan presenteren en realiseren, anders is je termijn voorbij. Dat leidt tot rooskleurige plannen en slecht onderbouwde oplossingen. Die worden vervolgens – terecht – weggestemd omdat ze onbetaalbaar blijken of zonder betrokkenheid van burgers zijn ontwikkeld. De Continuïteitswet zorgt er juist voor dat een wethouder drie jaar kan uittrekken voor een goede onderbouwing van de plannen, waarna een opvolger ermee verder gaat.’

Burgers hebben daar baat bij, denkt Schipperheijn. Individuele bestuurders zouden er minder blij mee kunnen zijn: zij slaan liever de eerste paal dan te tekenen voor een vierde onderzoeksrapport. Weerstand verwacht hij ook van juristen, die zullen wijzen op de Crisis- en Herstelwet, de Tracéwet en de Spoedwet wegverbreding die de procedures voor planvorming al aanzienlijk hebben verkort. Wat daarin echter niet is afgedekt, stelt Schipperheijn, is politieke discontinuïteit. Zelfs met een Spoedwet omspant de verbreding van een weg vaak nog steeds twee regeerperiodes. Hij hoopt daarom het debat over een Continuïteitswet te kunnen aanzwengelen. Ook vanwege de geloofwaardigheid van het openbaar bestuur. ‘Voor al die afgeblazen plannen moeten alternatieven komen. Je moet opnieuw om tafel met gesprekspartners die al jaren tijd aan de plannen hebben besteed en hen ervan overtuigen dat je een betrouwbare partner bent. Hoe kan dat als elke vier jaar drie partijen de stekker eruit kunnen trekken?’