De gans houdt zich niet aan provinciegrenzen

Ganzen veroorzaken in Nederland elk jaar voor tientallen miljoenen aan schade aan natuur en gewassen. Vijf provincies trekken nu voor het eerst samen op bij het bestrijden van deze beschermde slobbervogel. ‘Als ze mijn auto zien, maken ze zich al uit de voeten.’

Vliegveiligheid

‘Gak, gak, gak.’ In de verte vliegt een tiental grauwe ganzen. Hun kenmerkende geluid draagt ver, deze koude wintermiddag. We staan op de cruciale tien kilometer-zone van Schiphol. Binnen deze straal van de luchthaven zetten vliegtuigen elke paar minuten het laatste stukje van hun reis in. De wildbeheereenheid Dirk van der Plas (zijn echte naam houdt hij in verband met mogelijke intimidatie liever geheim) moet ervoor zorgen dat de ganzen de ‘vliegveiligheid’ niet belemmeren. Behalve gevaar voor vliegtuigen zijn de ganzenpopulaties in alle kustprovincies intussen zo talrijk dat ze onder meer jaarlijks voor tientallen miljoenen euro’s schade veroorzaken aan kwetsbare landbouwgewassen als sla, bieten en uien.

Luilekkerland

Intussen bevinden zich naar schatting 2,4 miljoen ganzen in Nederland. Er zijn 21 verschillende soorten gezien. Vaak zijn het trekganzen die het waterrijke en voedsel­rijke Nederland als overwinteringsgebied kiezen en in het voorjaar weer noordwaarts vliegen. Steeds groter wordt echter de ganzenpopulatie die Nederland blijvend als thuisland kiest, de zogeheten ‘standganzen’. Ze worden daartoe aangespoord door de steeds mildere temperaturen, maar vooral vanwege het eiwitrijke raaigras voor het melkvee. Nederland is een waar luilekkerland voor ganzen. En ze leren snel.

Consensus

Tot nu toe stippelt elke provincie een eigen faunabeheerplan uit voor beteugeling van de ganzenpopulatie. Elke provincie heeft daartoe een faunabeheereenheid die zich, onder meer, met ganzen bezighoudt. Om een effectiever en meer samenhangend beleid werken de vijf provincies met de meeste ganzenschade sinds drie jaar samen aan een interprovinciaal faunabeheerplan: Noord-Holland, Zuid-Holland, Zeeland, Utrecht en Flevoland. Er is na al die tijd in elk geval consensus over ‘een gezamenlijke gegevensbasis. Alle faunabeheereenheden hebben dit onderschreven’, melden de initiatiefnemers uit Noord-Holland.

Klankbordgroep

Alle feiten en data over de groei van ganzenpopulaties en de wetenschappelijke ­onderzoeken zijn verzameld. Een ‘klankbordgroep’ van zowel beleidsmakers als ­uitvoerders uit de vijf provincies heeft correcties en aanbevelingen aangebracht en gepubliceerd in ‘concepthoofdstukken’. Per hoofdstuk zijn alle belanghebbenden – van de jagers tot de Dierenbescherming, van Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer tot en met de boeren – om commentaar ­gevraagd.

Eigen traject

De initiatiefnemers zijn in hun nopjes met het resultaat. ‘Nog nooit eerder is er zo zorgvuldig informatie over ganzenbeheer bijeengebracht’, aldus de website www.ganzenplan.nl. Vanaf juni vorig jaar werkten ze aan een gezamenlijk ‘concept-maatregelenpakket’, wat na een soortgelijke consultatieronde in oktober leidde tot een ‘concept-fauna­beheerplan’. Noord-Holland, Flevoland en Zeeland hebben het plan inmiddels ‘ter consultatie’ aangeboden, maar Utrecht en Zuid-Holland kiezen een ‘eigen traject en eigen tempo’. In januari dit jaar blijkt dat de Faunabeheereenheden van de drie eerste provincies een eigen versie van het ganzenplan maken. Uit de juridische review komt namelijk naar voren dat één gezamenlijk faunabeheerplan niet raadzaam is, ‘omdat elke provincie wel eigen kenmerken heeft. Denk aan de kolganzen in Zeeland, die ­specifiek daar voor schade zorgen.’

Data

So, what’s new? Boerenbelangenorganisatie LTO is in elk geval niet ontevreden. ‘Ook al zullen provincies toch weer hun eigen invulling geven aan maatregelen, afhankelijk van de politieke kleur, er zijn nu wel meer én veel beter ­onderbouwde data over de groei van de ganzenpopulaties en de schade die ze toebrengen’, zegt Arnold Michielsen, akkerbouwer, bestuurder van LTO regio West en voorzitter van de werkgroep Flora en Fauna. ‘Daardoor zullen er minder vergunningen voor afschot van ganzen sneuvelen voor de rechter.’

Eerste stap

LTO noemt het interprovinciale ganzenplan ‘een goede eerste stap’ om de jaarlijkse 55 miljoen euro schade terug te dringen. De grauwe gans is de absolute nummer één met 27,5 miljoen. De nummers twee en drie zijn ook ganzen, de brandgans kost 8,5 miljoen en de kolgans berokkent 5,7 miljoen schade (cijfers 2023). In 2014 moesten de provincies minder dan 20 miljoen euro schade uitkeren. ‘De recente bedragen zijn volkomen onhoudbaar’, zegt Michielsen. ‘Niet alleen de boeren hebben schade, ook de natuur en de recreatie hebben last van de ganzen. En bij schade aan groentegewassen is ook de voedselveiligheid voor mensen in het geding.’

Best enthousiast

Ook de Dierenbescherming praat mee. ‘We zijn best enthousiast over hoe de inhoudelijke hoofdstukken tot stand zijn gekomen’, zegt Cynthia Verwer. Maar een cruciale inbreng van de Dierenbescherming ziet de expert ‘in het wild levende dieren’ niet terug in de gegevensbasis. ‘Het Nederlandse landschap is ingericht met steeds eiwitrijkere gewassen voor de intensieve landbouw. Als dat niet verandert, blijft Nederland gewoon een smakelijke snackbar, niet alleen voor ganzen maar ook voor wilde zwijnen, reeën, herten, hazen en konijnen. Het beheer mondt dan ook snel uit in afschot.’

Oorzaak

De Dierenbescherming pleit voor meer innovatieve preventieve maatregelen en het aanpakken van de oorzaak, zoals het stimuleren van andere, minder eiwitrijke teelten. ‘In plaats van schadevergoeding moet er een vergoeding komen voor preventieve maatregelen, met uiteraard vergoeding van schade als die optreedt ondanks goed getroffen preventiemaatregelen’, zegt Verwer. ‘Ook andere dossiers kunnen profijt trekken van dit geld, zoals stikstofreductie, waterberging en droogtebestrijding met meer natte teelten.’

Verjagen

Ook zouden er meer gebiedsgerichte maatregelen zoals foerageergebieden moeten komen, waar de ganzen de ruimte krijgen. ‘De provincie Utrecht wist de schade in de Eemlandpolder met meer dan helft terug te brengen door de ganzen gecoördineerd te verjagen’, aldus Cynthia Verwer. 

Moerasvogels

Natuurmonumenten bevestigt dat in meerdere gebieden nadelige effecten zijn door de toename van ganzen. ‘Ze hebben bij grote aantallen en langdurig verblijf een negatief effect in weidevogelgebieden op het broedsucces van weidevogels’, zegt woordvoerder Fred Prak. Ze hebben door hun graasgedrag een sterke invloed op de vegetatie en daarmee op de beschikbaarheid van geschikte nestplaatsen. ‘Ook botanische waarden met bijzondere planten als orchideeën of het broedgebied van zeldzame moerasvogels als grote karekiet en purperreiger wordt door grote groepen ganzen negatief beïnvloed’, zegt Natuurmonumenten. ‘Ze eten de jonge scheuten van rietkragen op waarin moerasvogels broeden.’

Goed begin

Prak noemt het plan ‘een goed begin’. ‘Wij zijn uiteindelijk voor een landelijke aanpak. Nu missen belangrijke ganzenprovincies als Gelderland en Friesland, maar deze vijf stemmen het beleid af en dat is effectiever’, zegt hij. ‘Zonder samenhang in beleid en beheer verplaats je het probleem. Dit plan is winst ten opzichte van het verleden zonder plan en ieder voor zich. Kijk naar de verjaging van ganzen van plekken waar ze schade veroorzaken naar gebieden waar ze wel welkom zijn. De grensoverstijgende samenwerking is cruciaal om ganzen effectief naar rust- en foerageergebieden te verjagen, die  soms dus in een andere provincie liggen.’

Lees het hele verhaal deze week in BB05 (inlog)