Gifvrij Anna-Park

Het Anna-Park in het stadje Alsdorf in Noordrijn-Westfalen (NRW), een kwartiertje autorijden van Kerkrade, is een in etages oplopende grasvlakte. Een rijtje jonge bomen zwiept er in de herfstwind. De randen van het park worden gemarkeerd door nieuwe eengezinswoningen, een moderne basisschool, een winkelcentrum met de naam ‘Kaufland’ en de schacht van de vroegere mijn Anna, die nu dienst doet als toeristische uitkijkpost.

Deze plek behoorde in de jaren negentig tot een van de grootste en smerigste saneringslocaties van West-Europa. Ooit werkten hier zevenduizend mijnwerkers. ‘Die mega-vervuiling is geen wonder’, zegt Christoph Kemperdick, projectleider bij NRW.Urban. ‘De mijn heeft er 150 jaar gestaan, met de grootste vervuilende cokes- en gasfabriek van Europa.’ De dienst van Kemperdick, ‘Partner für Land und Stadt’, is sinds 1995 namens de provinciale Industriebank en de Duitse dienst Landelijk Gebied verantwoordelijk voor de herstructurering van het terrein. Het met de gemeente ontwikkelde masterplan is in 2015 voltooid, dan is de oppervlakte van het stadje met 40 hectare bijna verdubbeld.

Gifgrond

‘Voordat in 1995 überhaupt de eerste lijn op de ontwerptafel getrokken kon worden, moest de deelstaat NRW eerst het terrein verwerven’, vertelt Kemperdick. ‘Het werd voor 6 miljoen euro gekocht van de mijnbouwmaatschappij Eschweiler Bergbau Verein (EBV). Deze was als veroorzaker wel verplicht de vervuiling op te ruimen. Maar naar de huidige maatstaven zou een eigenaar van zo’n terrein niet die miljoenen mogen ontvangen, maar 20 miljoen euro moeten meebrengen om ervan af te komen.’

EBV heeft de exacte kosten van de bodemsanering nooit geopenbaard. ‘Waarschijnlijk gaat het om 40 tot 50 miljoen euro’, zegt Kemperdick, ‘een bedrag dat in wezen ook door de belastingbetaler is opgebracht. EBV kreeg immers voor iedere arbeidsplaats die door de mijnsluitingen verloren ging een bedrag van de Bondsregering in Bonn.’

In 7 jaar tijd haalden baggeraars tot een diepte van 10 meter enorme hoeveelheden zwaar verontreinigde grond naar boven. De gifgrond werd afgevoerd naar Rotterdam om te worden verbrand bij het toenmalige AVR Chemie. De reststoffen van de verbranding gingen weer terug in het gigantisch gapende gat. Milieuhygiënisch werd dat verantwoord geacht, hoewel daaroverheen wel nog enorme ladingen schone grond zijn aangebracht. Het verklaart het hellende vlak van het park. De helft van woningen is al zeer duurzaam gebouwd, met gerecyclede bouwmaterialen, zonnepanelen en hergebruik van regenwater. Kemperdick: ‘Een zo duurzaam mogelijke invulling is een nadrukkelijk uitgangspunt van het masterplan.’

Omdat de stad Alsdorf zelf zo goed als failliet was, droeg de deelstaatregering miljoenen bij aan de bodemsanering. Ook betaalde ze volledig de aanleg van wegen, riolering en straatverlichting. Kemperdick: ‘Zelfs de verkoop van gesaneerde gronden aan aannegigantisch gapende gat. Milieuhygiënisch werd dat verantwoord geacht, hoewel daaroverheen wel nog enorme ladingen schone grond zijn aangebracht. Het verklaart het hellende vlak van het park. De helft van woningen is al zeer duurzaam gebouwd, met gerecyclede bouwmaterialen, zonnepanelen en hergebruik van regenwater. Kemperdick: ‘Een zo duurzaam mogelijke invulling is een nadrukkelijk uitgangspunt van het masterplan.’

Omdat de stad Alsdorf zelf zo goed als failliet was, droeg de deelstaatregering miljoenen bij aan de bodemsanering. Ook betaalde ze volledig de aanleg van wegen, riolering en straatverlichting. Kemperdick: ‘Zelfs de verkoop van gesaneerde gronden aan aannemers en projectontwikkelaars is door NRW.Urban geregeld omdat de gemeente er niet de kennis voor had.’

Erfgoed

Nu staan er nog tien monumentale gebouwen, de meeste zijn volledig gerestaureerd en worden gebruikt als congres-, concert- of feestzaal. Het ophaalgebouw herbergt vanaf 2010 het Energeticon, een modern museum dat zowel vertelt over het mijnverleden als over de toekomstige energietechnologie.

Als over 5 jaar het masterplan volledig is uitgevoerd, wacht de bestuurders van Alsdorf nog een hele verantwoordelijkheid, voorspelt Kemperdick. ‘In het begin werd er euforisch gereageerd op al het geld van de deelstaat. Dure en gekke wensen waren er genoeg. Soms proefde je bij de gemeenten ook een neiging tot achterover leunen. Maar dat kan niet. Straks moeten ze het allemaal zelf runnen, onderhouden en betalen. Daar bereiden we ze nu al op voor.’

Duits Grundstückfonds

In deelstaat Noordrijn-Westfalen, met 18 miljoen inwoners de dichtstbevolkte deelstaat van Duitsland lopen momenteel zo’n 160 herstructureringsprojecten van oude bedrijventerreinen. Om dorpen en steden dorpen bij hun leefbaarheidsproblemen te hulp te schieten, ontwikkelde de deelstaatregering in 1980 het zogenoemde Grundstückfonds. De deelstaat stopt hierin 80 procent aan eigen middelen, de resterende 20 procent komt uit stedebouwfondsen van de centrale regering in Berlijn.

Het is gebruikelijk dat de lokale overheid minimaal 30 tot 40 procent bijdraagt. Armlastige gemeenten als Alsdorf proberen hun aandeel te beperken door allerlei externe fondsen aan te spreken. De transformatie van het Anna-Park in Alsdorf ging gepaard met 36 subsidieaanvragen. ‘Europees geld krijgen’, zegt Kemperdick, ‘is een tergend bureaucratisch proces. Partners moeten zeer veel argumenteren en afstemmen. En om het tempo van je plannen erin te houden, moet je voorfinancieren. Daarvoor moet je geld lenen, wat ook geld kost.’