Gestruikeld in de bouw

Het aftreden van leden van colleges van B en W sinds 2004, is in bijna twaalf procent van de gevallen te herleiden tot een ‘bouwkwestie’ (57 van de 485). Dat blijkt uit inventarisatie van Binnenlands Bestuur. Recentelijk namen wethouders van Amsterdam en Tilburg, Tjeerd Herrema (inzake de Noord-Zuidlijn) en Hugo Backx (inzake het ‘theater van Adje’), hun politieke verantwoordelijkheid voor uit de hand lopende bouwkosten.

 

Budgetoverschrijdingen is de meest voorkomende oorzaak voor aftreden in bouwkwesties. Een andere belangrijke reden is belangenverstrengeling. Zakelijke- of privébelangen verhouden zich dan vaak niet meer met het algemene belang.

 

Na de recente gevallen in Amsterdam en Tilburg, wil de Regieraad Bouw een debat in gang zetten over het opdrachtgeverschap van gemeenten. Volgens de Regieraad Bouw (in 2004 opgericht naar aanleiding van de parlementaire enquête Bouwfraude om een veranderingsproces in de bouw op gang te brengen), is een belangrijk probleem dat de overgrote meerderheid van de overheidsopdrachtgevers bij aanbestedingen het werk gunt op de laagste prijs. Dat is geen garantie voor het beste resultaat, vindt Onno van Veldhuizen (D66), burgemeester van Hoorn en bestuurslid van de Regieraad Bouw. ‘Gemeenten die kiezen voor de laagste prijs, denken te kiezen voor zekerheid. Maar vervolgens komt het meerwerk, en dan begint de ellende’, zegt hij.

 

Om het debat in gang te zetten, wordt binnenkort een Bestuurlijk Platform Professioneel Opdrachtgeverschap opgericht. Dit is een initiatief van de Regieraad Bouw, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Pianoo Expertisecentrum Aanbesteden, een netwerkorganisatie voor overheidsopdrachtgevers. Volgens Van Veldhuizen, de beoogd voorzitter van het platform, maken gemeenten het zichzelf dikwijls te moeilijk. ‘Vaak is men heel precies bezig met het opstellen van programma’s van eisen, en met het schrijven en controleren van bestekken. Maar het gaat toch om het eindresultaat?’

 

Van Veldhuizen maakt de vergelijking met het kopen van een paar schoenen. ‘Als ik schoenen koop, wil ik weten of ze passen en of ze lekker zitten. Waar het materiaal vandaan komt, interesseert me dan niet, zolang die schoenen maar kind- en milieuvriendelijk zijn gemaakt en een tijdje meegaan. Bij de bouw zou het eigenlijk ook zo moeten zijn, maar - om de vergelijking door te zetten - dan duiken we veel te veel de fabricage in. We stikken de schoenen nog net niet zelf.’

 

Aanbesteden op laagste prijs maakt volgens Van Veldhuizen de risico’s van een bouwproject niet inzichtelijk: ‘Dat is dus een ideaal veld voor juridische ellende, zonder dat je krijgt wat je hebben wilt. En als ik zie hoeveel bestuurders de afgelopen jaren zijn gesneuveld over bouwgerelateerde zaken, bestaat het risico dat overheden bij hun aanbestedingsbeleid alleen maar defensiever worden.’

 

Het bestuurlijk platform wordt volgens Van Veldhuizen ‘een kopgroep van gemeentelijke bestuurders die echt willen investeren in professioneel opdrachtgeverschap’. Gemeenten zouder vaker functioneel moeten aanbesteden: ‘Als je de verkeerde vraag stelt, krijg je een verkeerd antwoord. Je moet weten wat je wilt, maar tegelijkertijd proberen de creativiteit te bevorderen. Geef bij nieuwbouw de randvoorwaarden aan - wat wil je met het onderhoud, welke eisen stel je aan kwaliteit en duurzaamheid? - en vraag de markt wat de beste oplossing is en hoeveel het kost.'

 

'Laat bedrijven met varianten komen. Op die manier trigger je de concurrentie en krijg je de beste prijs-kwaliteitsverhouding. Dat is een ander uitgangspunt dan eerst alles zelf vastleggen en vervolgens alleen maar kijken naar de laagste prijs.’

 

Het complete overzicht van ‘in de bouw’ gestruikelde wethouders van 2004 tot nu

 

2004

 

Barneveld
Wethouder Jan-Willem Bakkenes (CDA) wordt ervoor verantwoordelijk gehouden dat de helft van grond, na het aflopen van het wettelijk voorkeursrecht van de gemeenten, is verkocht aan een projectontwikkelaar. Barneveld wil op de bewuste grond nieuwbouwwijk Veller bouwen. Begin 2005 na het verschijnen van een rapport over de zaak, trekt ook Evert Barten (SGP) zich terug.

 

De Wolden
Frans Wemmenhoven (VVD) stapt op omdat hij de raad niet heeft ingelicht over zijn omstreden uitgave van 116 duizend euro voor het buitenterrein van het nieuwe gemeentehuis.

 

Drimmelen
Burgemeester Jan Elzinga (PvdA) vertrekt vanwege belangenverstrengeling rondom de onderhandse verkoop van drie starterswoningen, onder meer aan een van zijn kinderen.

 

Goirle
Wethouder Tjeerd de Vries (VVD) stapt op nadat bekend wordt dat de gemeente drie onrechtmatige bouwvergunningen aan hem heeft verleend. Zelf zegt De Vries op te stappen vanwege bedreigingen aan zijn adres. De andere drie wethouders Henk van Boxtel (GroenLinks), Jan Schellekens (Lijst Riel-Goirle) en Sjef Verhoeven (Lijst Riel-Goirle) dienen hun ontslag in tijdens de raadsvergadering in verband met twee affaires over onterecht verleende bouwvergunningen.

 

Leiderdorp
Wethouder Arie Roest (CDA) dient zijn ontslag in na een forse kostenoverschrijding bij de verbouwing van een school.

 

Noordwijk
Wethouder Gerard Duijndam (Noordwijk Totaal), later gevolgd door Peter van Bockhove (Noordwijk Totaal), treedt af na een rapport over de bouwpraktijken in de badplaats.

 

Neede (inmiddels heringedeeld in Berkelland) De Needese wethouder Gerard Luttikhold (CDA, Ruimtelijke Ordening) wordt naar huis gestuurd en neemt in zijn val Herbert Wensink (PvdA, Sociale Zaken) mee. De beide de wethouders struikelen over een motie van wantrouwen, die het gevolg is van de budgetoverschrijding bij de bouw van de gemeentewerf en kazerne.

 

Oostzaan
Wethouder Lennart van der Linde (VVD) moet opstappen na een motie van wantrouwen over de bouw van het nieuwe gemeentehuis.

 

Vught
De raad neemt een motie van wantrouwen aan en besluit tot het onmiddellijk ontslag van wethouder Wim van Laarhoven (Gemeentebelangen). Hij komt in opspraak omdat hij zijn nevenfunctie als directeur van de Van Laarhoven Holding niet heeft gemeld. Het ontslag van Van Laarhoven luidt het vertrek van de rest van het college in.

 

2005

 

Alkemade (inmiddels heringedeeld in Kaag en Braassem) Wil Reynders (Vereniging Mooi Alkemade) struikelt over de bouw van een gezondheidscentrum, beter gezegd over een verontreiniging in de funderingslaag van het parkeerterrein waarop het nieuwe gezondheidscentrum moet worden gebouwd.

 

Geldermalsen
Wethouder Jos Rietbergen (VVD) treedt terug na anonieme suggesties over zijn integriteit bij aankoop van grond. Hij heeft ook een meningsverschil met de rest van het college over het gebruik van een gedeelte van zijn woning als kantoor.

 

Maassluis
Wethouder Ellen Joy Groosman-van den Brandhof neemt ontslag omdat haar fractie en het bestuur van haar partij, de VVD, haar de politieke steun hebben onthouden om ‘gemotiveerd en vol vertrouwen’ de problemen met de ontwikkeling van de bouwlocatie Havenhof in de raad toe te lichten.

 

Middelburg
Wethouder Leo Luitwieler (ChristenUnie) vertrekt nadat zijn fractie zich uit de coalitie terugtrekt. Oorzaak: onvrede over het afwijzen van collegepartij PvdA van de bouw van het nieuwe regionale A-theater aan de Zuidsingel. Eerder stapte de eerstverantwoordelijke wethouder Adrie Van ’t Westeinde (GroenLinks) op nadat zijn partij uit de coalitie stapte wegens dreigende extra kosten voor de bouw van dit theater.

 

Schiedam
Ton de Swart (VVD) legt zijn functie neer, nadat een accountantsonderzoek wordt ingesteld naar nevenactiviteiten op de onroerendgoedmarkt.

 

Sittard-Geleen
Wethouder Koos Martens (VVD) stapt op. Zijn partij zegt het vertrouwen op na een collegevoorstel inzake verruiming van het bestemmingsplan rond Bedrijvenstad Fortuna.

 

2006

 

Leiderdorp
Vlak voor de raadsverkiezingen van 2006 worden alle wethouders naar huis gestuurd vanwege een tegenvaller van 17,5 miljoen euro bij de aanleg van infrastructurele werken en ontwikkeling bouwlocaties naast en over de te verbreden A4.

 

Lisse
Wethouder Ab Moolenaar (CDA) struikelt vlak voor de raadsverkiezingen. Aanleiding: een uitspraak van de rechter in hoger beroep dat Lisse in 1998, toen Molenaar wethouder grondzaken was, onrechtmatig heeft gehandeld tegenover makelaar/projectontwikkelaar Romeyn. Die werd gepasseerd bij de verkoop van een winkellocatie terwijl hij het hoogste bod had uitgebracht.

 

Bladel
Jos Duis (CDA) verliest het vertrouwen van coalitiepartijen nadat hij bouwactiviteiten voortzet ondanks het toegekende verzoek van omwonenden nog niet te bouwen.

 

Maasdriel
Gijs van Eeuwijk (Samen Sterk Maasdriel) stapt op na een gebrek aan vertrouwen. Aanleiding: Van Eeuwijk heeft niet-openbare informatie (een lijst van kopers van een nieuw woningbouwproject in Kerkdriel) gegeven aan zijn partijgenoot-raadslid Arnold van Hooft die belang bij deze informatie kon hebben.

 

2007

 

Den Haag
Pieter van Woensel (VVD) treedt af. Reden: een tekort van twaalf miljoen euro voor RandstadRail.

 

Vlissingen
Een motie van wantrouwen tegen het voltallige college leidt op 1 november tot de val van alle wethouders en kort daarna ook van burgemeester Van Dok. Reden: het beleid van het college inzake de ontwikkeling van het Scheldekwartier. Conny Seijbel (CDA) neemt onmiddellijk ontslag. Ellie Walrave - Troost (PvdA) dient haar ontslag in maar blijft nog dertig dagen op haar post, net als Tineke Verhage-van der Ent (PvdA) en Ton Croné (PSR).

 

Vlaardingen
Cees Oosterom (CDA) treedt terug nadat bekend is geworden dat zijn zoon en de zoon van de gemeentesecretaris een woning toegekend hebben gekregen. Volgens het rapport van het Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten was er geen sprake van machtsmisbruik. Oosterom wil de schijn van belangenverstrengeling vermijden en stelt zijn portefeuille ter beschikking.

 

2008

 

Arnhem
Sander van Bodegraven (PvdA) stapt op na conflict over een te duur uitgevallen verbouwing van het Museum voor Moderne Kunsten.

 

Grave
Jacques van Geest (PvdA) wordt weggestuurd omdat hij de raad te laat heeft geïnformeerd over financiële tegenvallers bij het ambitieuze woningbouwproject Wisseveld.

 

Nederweert
Thieu Beelen (Jongeren Akkoord Nederweert) verliest het vertrouwen van de coalitiepartners PvdA en VVD. Reden: een dringende opknapbeurt van de kerktoren blijkt duurder dan geraamd en de wethouder heeft de raad daarover te laat geïnformeerd. De lokale partij trekt daarop de stekker uit de coalitie.

 

Schoonhoven
Mario Deerenberg (Gemeentebelangen) krijgt onvoldoende vertrouwen van de raad bij de uitvoering van een multifunctionele accommodatie in Schoonhoven-Oost en vanwege kritiek op de ontwikkeling van een brede school.

 

Tilburg
Alle wethouders treden af nadat de CDA-fractie weigerde akkoord te gaan met de plannen voor het nieuwe Midi-theater (‘theater van Adje’). Het CDA vindt dat de financiële onderbouwing tekortschiet, waarop de eigen wethouder Hans Janssen besluit af te treden. Zijn collega’s volgen uit collegialiteit.

 

2009

 

Amsterdam
Tjeerd Herrema (PvdA) treedt af omdat hij niet langer de verantwoordelijkheid wil en kan dragen voor de NoordZuid-lijn.

 

Deventer
Vijf wethouders treden tijdelijk terug vanwege een meningsverschil met de grootste coalitiefractie PvdA over de financiering van de nieuwbouw van een stadskantoor en een bibliotheek en een doorrekening van het aankopen van een kantorencomplex.

 

Tilburg
Hugo Backx (PvdA) treedt af vanwege een kostenoverschrijding van 1,9 miljoen euro op de versnelde bouw van het Midi-theater (‘theater van Adje’).

 

Dit overzicht van gesneuvelde burgemeesters en wethouders is samengesteld op basis van het jaarlijkse wethoudersonderzoek van Binnenlands Bestuur, dat steeds rond de jaarwisseling wordt gepubliceerd. Zie ook: www.binnenlandsbestuur.nl/dossiers/gevallenwethouders

 

 

 

Verbreding A4 Leiderdorp

 

Wanneer? Maart 2006

 

Wat? Tegenvaller van 17,5 miljoen euro bij de aanleg van infrastructurele werken en ontwikkeling bouwlocaties naast en over de te verbreden A4.

 

Gevolgen: Een week voor de verkiezingen worden de wethouders Van der Does (CDA), Glasbeek (PvdA), Laman (CDA) en Stuijt (PvdA) de laan uitgestuurd.

 

Wat gedaan om herhaling te voorkomen? Ton Massaro, directeur gemeentelijk projectbureau W4: ‘In mijn perceptie is de crisis in 2006 vooral veroorzaakt doordat de risico’s op een andere manier werden gepresenteerd. Je kunt bij zo’n project bijvoorbeeld zeggen: “Ik verwacht dat de marktomstandigheden meewerken, en dan levert het een miljoen op”. Maar je kunt ook zeggen: “Ik ga ervan uit dat dit project kostenneutraal wordt gerealiseerd”. Wat we ervan hebben geleerd, is dat we nu werken met een transparante systematiek, waarbij je ook het allerzwartste scenario duidelijk aangeeft. We schetsen drie scenario’s: een optimistisch, een realistisch en een somber scenario. Het is dan aan het college, en vervolgens de gemeenteraad, om die scenario’s op waarde te schatten.’

 

Stand van zaken nu: De geplande woningbouw is deels gerealiseerd. Andere onderdelen van het plan, waaronder de vestiging van een Ikea, zijn procedureel in de afrondende fase. Wel lopen nog juridische procedures. De in 2006 voorspelde tegenvaller van 17,5 miljoen valt volgens projectleider Massaro aanmerkelijk minder hoog uit, al heeft dit deels ook te maken met de boekhoudkundige verwerking. De definitieve balans is nog niet opgemaakt.

 

Nieuwbouwwijk Veller Barneveld

 

Wanneer? Zomer 2004

 

Wat? De helft van de grond waar Barneveld nieuwbouwwijk Veller wil ontwikkelen, is na het aflopen van het wettelijk voorkeursrecht verkocht aan een projectontwikkelaar. Een sluitende exploitatie van het project komt daarmee in gevaar.

 

Gevolgen: Wethouder Jan-Willem Bakkenes (CDA, verantwoordelijk voor grondzaken) stapt op. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor het feit dat de helft van de grond, na het aflopen van het wettelijk voorkeursrecht van de gemeenten, is verkocht aan een projectontwikkelaar. Een onderzoeksrapport over de kwestie leidt enkele maanden later tot het vertrek van wethouder Evert Barten (SGP, ruimtelijke ordening).

 

Wat gedaan om herhaling te voorkomen? Ruud Schouwaert, directeur ontwikkelingsbedrijf: ‘Als ik het met één woord moet omschrijven, is dat professionalisering. Er is een apart ontwikkelingsbedrijf gekomen met achttien medewerkers. Hierin hebben we alle kennis geconcentreerd die nodig is. We nemen de tijd voor een projectplan. De aansturing op de financiën is veranderd; ik kan met een druk op de knop zien hoe ver we zijn.

 

De bestuurlijke borging is ook scherper. Het dagelijks bestuur zit in een stuurgroep die elke maand bij elkaar komt, soms zelfs met de marktpartijen die bij de projecten betrokken zijn. In onze projectplannen hebben we ook go-no go momenten met elkaar geformuleerd. Daarnaast organiseren we trainingen, met name ook voor de ambtenaren van andere afdelingen zoals milieu, communicatie en verkeer die we nodig hebben bij het uitvoeren van projecten. In die trainingen gaat het er om dat mensen leren en geschoold worden wat een project is en welke rol zij daarin spelen.’

 

Stand van zaken nu: Het bestemmingsplan voor de nieuwbouwwijk Veller is klaar. De bulldozers zijn het gebied bouwrijp aan het maken en Barneveld hoopt later dit jaar de eerste paar honderd woningen op te leveren.

 

Nieuw theater Middelburg

 

Wanneer? September 2005

 

Wat? Kostenoverschrijdingen en lekken in bouwput voor nieuw theater met onderliggende parkeergarage. Huizen in omgeving verzakken.

 

Gevolgen: Bouw theater wordt stopgezet. Wethouders Leo Luitwieler (ChristenUnie) en Adrie van ’t Westeinde (GroenLinks) stappen op.

 

Wat gedaan om herhaling te voorkomen? Jan-Willem de Wolf, jurdisch adviseur ruimtelijk beleid: ‘Intern hebben we de vraag gesteld of we een dergelijk project in de toekomst niet anders zouden moeten aanbesteden. Destijds hebben wij gekozen voor drie aparte aanbestedingstrajecten: een voor de sloop van de kazerne die er stond, een voor de aanleg van de bouwput en een voor de bouw van het theater zelf. Je kan je voorstellen dat je als gemeente beter af bent met één aanbestedingsprocedure, zodat je bijvoorbeeld in zee gaat met een consortium. Dan hoef je er bij de overdrachtsmomenten als gemeente niet zelf tussen te zitten. Daarmee voorkom je dat het bedrijf dat de put aanlegt tegen jou als opdrachtgever kan zeggen: je hebt het terrein na de sloop niet goed opgeleverd.’

 

Stand van zaken nu: De lekkende put is deels dichtgestort met onderwaterbeton. De gemeente heeft het bouwterrein voor een onbekend bedrag verkocht aan projectontwikkelaar Walcherse Bouw Unie, die ter plekke appartementen gaat bouwen. De gemeente heeft veertien verzakte woningen opgekocht. De bewoners van nog eens zestig andere huizen zijn schadeloos gesteld. De gemeente is naar het Nederlands Arbitrage Instituut gestapt en heeft het sloopbedrijf en de firma die de put bouwde, aansprakelijk gesteld. Inmiddels wordt gestudeerd op plannen voor de bouw van een theater elders in de stad.

 

Verbouwing museum Arnhem

 

Wanneer? Augustus 2008.

 

Wat? De verbouwing van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem is begroot voor 4,8 miljoen euro, maar blijkt uiteindelijk 9,2 miljoen euro te kosten. De kostenoverschrijding is te laat gemeld bij het hogere management en verantwoordelijke bestuurders.

 

Gevolgen: Wethouder Sander van Bodegraven (PvdA, Ruimtelijke Ordening, Monumenten en Grondzaken) treedt af vanwege het niet-tijdig informeren van de raad van de kostenoverschrijdingen. Het contract van twee medewerkers, de projectleider en het hoofd Vastgoedmanagement, wordt voortijdig beëindigd. De controller verlaat eveneens de gemeente Arnhem.

 

Wat gedaan om herhaling te voorkomen? Op basis van een onderzoeksrapport spreekt het college na goedkeuring van de raad af om het functioneren van ambtenaren kritisch tegen het licht te houden. Er wordt een diepgravend onderzoek ingesteld naar het functioneren van de facilitaire dienst, met name gericht op de wijze van sturing, de informatievoorziening door de dienst en het corrigerend vermogen van deze dienst. De controlfunctie van de facilitaire dienst wordt onder de loep genomen en opnieuw gepositioneerd.

 

Afgesproken wordt verder dat de projectbeheersing rond grote investeringen transparanter wordt: periodieke managementinformatie moet altijd en met grote regelmaat worden gedeeld met het management en de verantwoordelijke wethouder. Voor elk project is voortaan een projectplan en een risicoanalyse vooraf verplicht. Het voorschrift van de strikte scheiding tussen opdrachtgever- en opdrachtnemerschap wordt nog strenger bewaakt. Vastgoed dat is verdeeld over verschillende diensten wordt geconcentreerd in één vastgoedbedrijf. Met een nieuw workflow-managementsysteem voor binnengekomen facturen wordt een hogere manager bij het overschrijden van termijnen voor betaling direct ingelicht.

 

Stand van zaken nu: De hoofdwerkzaamheden, het uitvoeren van het achterstallig onderhoud, waaronder asbestsanering, renovatie en de verbetering van de beveiliging en verwarming van het museum, zijn in oktober 2007 al afgerond.