Gemeenten willen duurzaam hout

Eind november was het tijd voor een feestje: FSC Nederland bestaat 10 jaar en vierde dat in de Haagse Kookfabriek. Ter verhoging van de feestvreugde meldde Het Financieele Dagblad de dag ervoor als eerste krant ter wereld over te stappen op FSC-gecertificeerd papier. Het gaat voorspoedig met FSC, het wereldwijde keurmerk voor verantwoord bosbeheer. In Nederland hebben inmiddels 25 gemeenten, bijna 50 woningcorporaties en 4 waterschappen zich voorgenomen om in alle projecten FSC-gecertificeerd hout toe te passen. Keihard zijn die afspraken niet, wel effectief: het marktaandeel van FSC-hout is inmiddels meer dan 20 procent en groeit naar verwachting tot 33 procent in 2012. De opmars van FSC gaat niet zonder slag of stoot. In twee rechtszaken stonden ‘FSC-gemeenten’ tegenover benadeelde aannemers. Daarnaast is niet alle gemeenten duidelijk wat de gevolgen zijn van het programma Duurzaam Inkopen: moeten lagere overheden zich conformeren aan de criteria voor duurzaam hout van de rijksoverheid?

Eigenwijs

Boskoop is een eigenwijze gemeente. Ze besloot in 2006 om in al haar projecten in de openbare ruimte voor alle toepassingen FSC-hout te laten gebruiken. ‘We zijn met 600 boomkwekerijen een groene gemeente. Dat willen we uitdragen’, verklaart Ron Kervezee, programmamanager projectbureau van de gemeente Boskoop de rigoureuze stap. Boskoop begon voorzichtig met het voorschrijven van FSC-hout in de weg- en waterbouw, later kwam daar de woningbouw bij. Kervezee: ‘Dat is een stuk lastiger, omdat die grond meestal niet in gemeente-eigendom is. Daarom hebben we in een raadsstuk laten vastleggen dat we in alle overeenkomsten met ontwikkelaars FSC-gecertificeerd hout en FSC-gecertificeerde aannemers voorschrijven.

'Om dat kracht bij te zetten, moeten marktpartijen een bankgarantie per nieuwbouwwoning storten of een borg stellen, die ze terugkrijgen als ze aantoonbaar FSC-gecertificeerd hout hebben toegepast.’ Deze voortvarende opstelling van Boskoop heeft een olievlekwerking, zegt zijn collega Wietske Romijn, adviseur Milieu. ‘Aanvankelijk was het niet gemakkelijk FSC-gecertificeerde aannemers te vinden, maar toen we er een paar hadden, ging het hard. Inmiddels is er een grote groep waar we uit kunnen kiezen. Dat steekt weer buurgemeenten aan.’

Rechtszaken

In het voorjaar van 2008 probeert een aannemer een stok tussen de spaken te steken. In het bestek voor een wegreconstructie schrijft Boskoop FSC-hout voor én aannemers die FSC-gecertificeerd zijn. Romijn: ‘Alleen dan weet je zeker dat ze FSChout toepassen.’ De aannemer bezit dat certificaat niet en ziet de opdracht aan zijn neus voorbij gaan, hoewel hij de goedkoopste inschrijver is. De rechter stelt Boskoop in het gelijk, met name omdat het gevraagde certificaat ‘betrekkelijk eenvoudig’ te verkrijgen is.

Een paar maanden later slepen twee gemeente Utrecht voor de rechter. In een Europese aanbesteding van speeltoestellen voor speeltuinen schrijft de gemeente massief FSC-gecertificeerd hout voor, of hout van een gelijkwaardig keurmerk. De fabrikanten voldoen aan die eis, maar tot hun verbazing gunt Utrecht de opdracht aan een bedrijf dat hout wil leveren met het concurrerende PEFC-keurmerk. Terwijl PEFC juist uitdrukkelijk is uitgesloten door de gemeente, omdat het niet gelijkwaardig zou zijn met FSC. De rechter verbiedt Utrecht de opdracht aan de fabrikant met het PEFC–keurmerk te gunnen. De vonnissen in deze rechtszaken ‘steunen ons in onze aanpak’, zegt Xandra van Lipzig, teamleider Inkoop van de gemeente Apeldoorn. Bij aanbestedingen schrijft ook deze gemeente hout met FSC-keurmerk of gelijkwaardig voor.

Volgens Arjan Alkema van FSC Nederland is de term ‘gelijkwaardig’ cruciaal bij een eventuele rechtszaak. ‘Aanbestedende diensten als overheden moeten zich houden aan het aanbestedingsrecht. Dat houdt onder meer in dat alle partijen gelijke kansen moeten hebben. Vandaar dat je een keurmerk niet exclusief kunt voorschrijven. De oplossing is om ‘FSC of gelijkwaardig’ in het bestek op te nemen. Dan ligt de bewijslast bij een concurrerend keurmerk.’

Duurzaam

De eerste juridische hobbels zijn genomen. Nieuwe dienen zich aan met het programma Duurzaam Inkopen van de overheid. Vanaf volgend jaar zijn álle aankopen en aanbestedingen van de rijksoverheid duurzaam. Provincies en waterschappen houden het voorlopig op 50 procent, gemeenten streven naar 75 procent in 2010 en 100 procent in 2015. Wat is duurzaam? Hoe dwingend zijn de regels voor de overheden?

SenterNovem heeft in opdracht van het ministerie van VROM voor 42 productgroepen duurzaamheidscriteria vastgesteld. Voor hout is deze klus uitbesteed aan de Toetsingscommissie Inkoop Hout (TPAC). Die beoordeelt of keurmerksystemen voldoen aan de eisen die VROM al eens eerder heeft vastgelegd: de waardevolle natuur moet behouden blijven, houtkap mag niet ten koste gaan van lokale gemeenschappen en bosarbeiders moeten een goede en veilige werkplek hebben. Het bosbeheer moet economisch rendabel zijn en bijdragen aan lokale economieën en werkgelegenheid. Het systeem moet betrouwbaar, transparant en controleerbaar zijn en in samenspraak met belanghebbenden worden uitgevoerd.

Kat in het bakkie voor FSC, dat als eerste keurmerk werd beoordeeld en goedgekeurd. Nederlandse natuur- en milieuorganisaties zijn dan ook tevreden met de toetsingscommissie TPAC. Daniëlle van Oijen van Milieudefensie noemt het ‘een transparant systeem. Ik heb vertrouwen in de procedures. Die zijn heel netjes en behoren tot de beste van Europa.’

Greenpeace en het Wereld Natuur Fonds laten zich gelijkluidend uit. ‘Het is goed dat er een meetlat is, eigenlijk is-ie wat ons betreft niet streng genoeg’, zegt Jaap van der Waarde (WNF) en Hilde Stroot van Greenpeace noemt de criteria ‘zo slecht nog niet’. Maar die stemming kan omslaan als TPAC twee keurmerken goedkeurt die nu in de beoordelingsmolen zitten: PEFC en MTCS, berucht om hun kaalkapmethoden en de sociale conflicten die daaruit ontstaan. ‘Als TPAC dat doet, moeten we goed nadenken of we ermee doorgaan’, zegt Van der Waarde. Stroot ziet de beoordeling als een ‘lakmoesproef’.

Forum

Beruchte keurmerken zien er op papier best goed uit, en daar wringt hem de schoen: TPAC beoordeelt papieren keurmerken en heeft geen budget voor veldonderzoek. ‘Dat kan ook niet’, zegt Myrthe Haase van TPAC. ‘Er zijn al 82 landen met FSC-gecertificeerde bossen. Die kun je helaas niet allemaal gaan bekijken.’ TPAC probeert dit manco te compenseren met een forum op internet. ‘Bij elke toetsing vragen we stakeholders informatie over de praktijk in de gecertificeerde bossen van het keurmerk. Inderdaad, ook papieren informatie. Maar zo krijgen we wel inzicht of er structureel iets mankeert aan een keurmerk.’

Aan lagere overheden gaat het TPAC-gekrakeel grotendeels voorbij. Gemeenten zijn verder dan het Rijk, dat van oudsher volgend is. De uitkomsten van TPAC veranderen voor gemeenten dan ook niet veel. TPAC is geen wet en geen technische eis. Inkoper Van Lipzig klinkt strijdbaar. ‘Apeldoorn is ambitieus op het gebied van duurzaamheid. We zullen kijken of we hogere eisen kunnen stellen dan TPAC en VROM voorschrijven. Die ruimte hebben gemeenten.’

Een woordvoerder van het ministerie van VROM erkent dat de rijksoverheid geen bevoegdheid heeft lagere overheden te verbieden nog langer FSC voor te schrijven in de bestekken. ‘Maar dat is op eigen risico.’ Ze wijst erop dat de TPAC-criteria niet voor niets zijn overeengekomen, na jarenlang gekrakeel over de definitie van duurzaam geproduceerd hout. Kennelijk zijn er overheden die wel een gokje willen wagen.

Houtindustrie

Het FSC-keurmerk van de Forest Stewardship Council is wereldwijd erkend door inheemse volken, vakbonden van bosarbeiders (people), natuur- en milieuorganisaties (planet) en de houtindustrie (profit). In drie zogenoemde ‘kamers’ houden deze belangen elkaar in evenwicht. PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification schemes) kent zo’n belangenafweging niet. Het wordt beheerst door de Europese houtindustrie. MTCS (Malaysian Timber Certification Scheme) is direct verbonden aan de Maleisische overheid en wordt niet erkend door natuur- en milieuorganisaties, noch door organisaties van inheemse volken.