Gemeenten onteigenen steeds minder

Het aantal onteigeningen door overheden is tussen 1995 en 2022 flink afgenomen, zo blijkt uit het onderzoek Onteigening in Nederland van het Kadaster. Hierbij heeft het Kadaster het aantal onteigeningsvonnissen geteld. In 1995 waren er dat nog bijna 150, in 2020 waren het er nog een slordige 40. De meeste onteigeningen in de onderzochte periode (53 procent) vonden plaats op verzoek van gemeenten.

Hedwigepolder

De oppervlakte onteigende grond is door de jaren heen niet afgenomen. Die varieert sterk 'door de specifieke aard van de ruimtelijke opgave en door omstandigheden binnen de onteigeningsprojecten', aldus het Kadaster. Zo was 2018 een absoluut piekjaar met ruim 350 hectare onteigende grond. Dit is te wijten aan de 300 hectare landbouwgrond die voor de Hedwigepolder is onteigend. Tussen 1995 en 2022 zijn 5.388 percelen onteigend met een oppervlakte van ruim 3.000 hectare. 92 procent van de onteigende grond was onbebouwd.

De staat

Overheden hebben in de onderzochte periode vooral onteigend voor ruimtelijke ordening en volkshuisvesting (63 procent) en voor aanleg of verbetering van infrastructuur (30 procent). In Zuid-Holland en Noord-Brabant werd het meest onteigend, in Drenthe en Groningen het minst. Hoewel gemeenten het vaakst onteigenen is de de staat qua oppervlakte de grootste onteigenende overheid (39 procent). 'De Staat onteigent doorgaans meer oppervlakte per project als gevolg van de aard van het onteigeningsdoel (bijvoorbeeld snelwegen of natuurontwikkeling)', zo verklaart het rapport.

Minnelijke weg

Volgens het Kadaster is het aandeel grondeigenaren dat vrijwillig grond verkoopt veel groter. In de periode 1995-2021 liet 89 procent van de grondeigenaren het niet aankomen op een onteigeningsprocedure. Zij kozen voor de minnelijke weg. 11 procent werd onteigend.

Minstens één bod

Een overheid mag alleen onteigenen als ze eerst heeft geprobeerd de grondeigenaar vrijwillig afstand te laten doen van de grond (minnelijk overleg). Ze moet dan minstens één bod doen met een voorstel voor volledige schadeloosstelling. Als de grondeigenaar niet akkoord gaat, kan de overheid een verzoek tot onteigening indienen bij de Kroon. Daarbij moet ze aangeven waarvoor de grond nodig is. De Kroon beoordeelt vervolgens of er sprake is van een publiek belang en hoe urgent en noodzakelijk onteigening is. Vervolgens spreekt de rechter de onteigening uit. Deze toetst alleen aan de formele eisen, niet de bestuurlijke beoordeling. De rechter stelt ook het bedrag van de schadeloosstelling vast.