Gemeenten struikelen voort met archeologie

In totaal 130 gemeenten hebben geen eigen archeoloog hebben of maken geen deel uit van een regionale archeologische dienst. Daardoor ontbreekt vaak de kennis om een inhoudelijke afweging te maken. ‘Er komt een rapport, dat belandt in de la, niemand die er ooit iets over hoort, de bouw kan starten, klaar.'

Veel werk

De energietransitie, de klimaatverandering en de woningbouwopgave zorgen ervoor dat Nederland de komende jaren grootschalig op de schop gaat. Dat betekent: veel werk voor archeologen. Of dat ook interessante vondsten oplevert en of het publiek daar iets over hoort of van te zien krijgt, is vooral afhankelijk van de partij die de regie voert.

Anders

Dat moet anders, zegt de Raad voor Cultuur in het advies Archeologie bij de tijd. ‘Per gemeente zijn er grote verschillen in onderzoekskwaliteit en in bescherming van en voorlichting over archeologie’, aldus het rapport. Een van de adviezen: elke gemeente moet kunnen beschikken over een gespecialiseerde archeoloog. Ook moet er meer geld en meer middelen naar de gemeentes, zodat die hun archeologische taak beter kunnen invullen.

Risico

Elke gemeente een eigen archeoloog? Dat vindt hij een prima aanbeveling, zegt Maarten Wispelwey, voorzitter van het Convent van Gemeentelijke Archeologen. Er zijn nog steeds 130 Nederlands gemeenten die geen eigen archeoloog hebben of deel uit maken van een regionale archeologische dienst. Wat is daarvan het risico?

Cowboys

‘Dat een gemeente die onderzoek moet doen een bureau uitsluitend op prijs selecteert. Er is vaak geen kennis om een inhoudelijke afweging te maken. En de goedkoopste bureaus zijn niet per se de beste. Dat zijn soms cowboys, die van Zeeland naar Groningen reizen zonder enige lokale kennis. Die vinken de protocollen af zodat aan de verplichtingen is voldaan. Er komt een rapport, dat belandt in de la, niemand die er ooit iets over hoort, de bouw kan starten, klaar.’

Vertragingen

Michiel Bartels, gemeentearcheoloog van Hoorn en leidinggevende bij Archeologie West-Friesland (waar het eiland Texel en negen gemeenten rond Enkhuizen en Medemblik bij horen): ‘30 procent van de gemeenten struikelt voort. Soms gaat het goed, soms gaat het mis. De ambtenaar die erover gaat, gaat ook over de vuilcontainers en de wipkippen. Als je geen helder beleid hebt, wordt archeologie niet op tijd meegenomen. Dan krijg je vertragingen of mis je bijzondere dingen.’

Zinnig onderzoek

Een archeoloog die lokale kennis heeft, weet vaker vooraf al wat-ie kan verwachten, zegt Maarten Wispelwey. ‘Die kan kiezen welk onderzoek zinnig is en hoe je de beschikbare middelen – waarbij de verstoorder betaalt – zo efficiënt mogelijk inzet.’

Beleid

Een gemeente-archeoloog hoeft niet zelf aan de schop te staan, zegt Wilfried Hessing, die met zijn bureau Vestigia veel onderzoek uitvoert voor gemeenten, projectontwikkelaars en particulieren. ‘Maar hij maakt wel het beleid, zorgt voor continuïteit en weet welk (extern) bureau het meest ervaring heeft met een bepaalde klus. Een deskundige archeoloog kan snel inhoudelijke afwegingen maken bij verrassingen of veranderingen in de plannen.’

Autoriteit

De als archeoloog opgeleide ambtenaar heeft – als het goed is – ook enige autoriteit binnen de eigen organisatie, zegt Wispelwey. ‘Bestuurders hebben natuurlijk hun eigen opvattingen, en economische belangen wegen vaak zwaarder dan archeologie. Je moet als archeoloog wel uit kunnen leggen wat je wilt doen en waarom dat kwaliteit oplevert.’

Anders

En dan nog kiest de politiek soms anders, weet Hessing. Zijn bureau, Vestigia Architectuur en Cultuurhistorie, ondersteunt zowel grote als kleine gemeenten bij het erfgoedbeleid. Hessing vindt dat gemeenten te weinig stilstaan bij de rol en positie van de eigen archeoloog. ‘Is het een beleidsmedewerker, een handhaver bij vergunningen of een adviseur van het college? Het maakt nogal uit of je alleen rapporten mag toetsen of dat je ook het benodigde onderzoek mag aanbesteden en mee kunt beslissen over wat er archeologisch moet gebeuren en kunt ingrijpen als het niet goed gaat.’

Lees het hele verhaal deze week in BB11 (inlog).