Gemeenten niet klaar voor uitstootnorm vervoer

Met de trein, of toch maar met de auto naar het werk? Vanaf 1 juli 2024 kan die keuze werkgevers zomaar in de problemen brengen. Wie honderd of meer werknemers in dienst heeft, moet gaan rapporteren over elke kilometer die zijn werknemers reizen. Dit geldt zowel voor dienstreizen met de bedrijfswagen, als voor fietsritjes van werk naar huis. Ook gemeenten en andere overheden moeten rapporteren. Als de uitstoot onvoldoende afneemt, volgt individuele normering. Om aan die norm te voldoen, hebben sommige gemeenten nog een lange weg te gaan, blijkt uit een rondvraag door Binnenlands Bestuur.

Afgezwakt

Het doel van de rapportageverplichting is een stevige reductie van CO2-uitstoot door zogeheten ‘werkgebonden personenmobiliteit’. In eerste instantie zouden werkgevers al in 2026 al moeten voldoen aan een maximale jaarlijkse emissiewaarde. Niemand zou meer mogen uitstoten dan het huidige gemiddelde. Zo zouden excessen aangepakt worden, terwijl kleine of gemiddelde uitstoters gespaard blijven, was het idee van staatssecretaris Vivianne Heijnen (CDA).

Deze conservatieve normering is onder druk van werkgeversorganisaties verder afgezwakt. De staatssecretaris heeft de individuele norm op hun aandringen losgelaten. Dit biedt werkgevers volgens VNO-NCW ‘de flexibiliteit om naar vermogen bij te dragen’. Wat rest, is een collectief ‘plafond’ voor alle 8000 grotere werkgevers in het land. In 2030 moet dat leiden tot 1 megaton ‘CO2-winst’. Als de werkgevers tussentijds niet ‘op koers liggen’, dreigt vanaf 2025 toch individuele normering.

Uitstootvrij wagenpark

Het afschaffen van de individuele norm lijkt een meevaller voor lokale overheden. Uit een rondvraag van Binnenlands Bestuur blijkt dat meerdere gemeenten (veel) meer uitstoten dan de oorspronkelijk voorgenomen norm van 96 gram CO2 per reizigerskilometer. Sommige gemeenten hebben geen idee hoeveel hun (woon-)werkverkeer uitstoot. De gemeente Utrecht laat weten dat de uitstoot nog niet gemonitord wordt, want ‘dat wordt op dit moment ook nog niet van ons verlangd’. Hoe groot de opgave voor gemeenten als Utrecht is, is daardoor onbekend.

De gemeente Rotterdam zit op dit moment nog boven het landelijk gemiddelde van 96 gram, met een uitstoot van 113 gram CO2 per reizigerskilometer in 2022. Daarom heeft de gemeente sinds dit jaar een nieuw beleid. Wie fietsend of lopend naar werk komt, krijgt een hogere vergoeding dan wie de auto pakt. Ook zijn alle personenauto’s in het gemeentelijk wagenpark eind dit jaar uitstootvrij, laat een woordvoerder weten.

Benzinewagen

Ambtenaren uit gemeenten als Rotterdam of Eindhoven zijn vergeleken met de gemiddelde werknemer weinig duurzame reizigers. Uit een ‘mobiliteitsscan’ die Eindhoven heeft uitgevoerd voor auto- en ov-reizen, blijkt dat de gemiddelde CO2-uitstoot van zijn ambtenaren 147 gram per afgelegde kilometer bedraagt. Deze uitstoot is vergelijkbaar met een situatie waarin elke kilometer met een benzinewagen wordt gereisd. In totaal declareerden de 2400 gemeenteambtenaren tot 1 oktober van dit jaar 440.000 zakelijke kilometers die niet het met het openbaar vervoer werden afgelegd, laat de gemeente weten.

De gemeente Den Haag heeft nog geen inzicht in de opgave die voor haar ligt. ‘Dat wordt niet bijgehouden en is dus onbekend’, meldt een woordvoerder over de CO2-uitstoot van de ruim 9000 ambtenaren die de gemeente in dienst heeft. Openbaargemaakte gegevens over dienstreizen van ambtenaren voorspellen weinig goeds. Zo pakte een ambtenaar april dit jaar het vliegtuig voor een reis naar Lille. Ook Genève, Londen en Parijs werden deze zomer per vliegtuig bezocht. De gemeente is van plan om als de rapportageverplichting ingaat, gegevens te gaan verzamelen met een enquête. Ook vervangt de gemeente haar wagenpark ‘waar mogelijk’ door elektrische auto’s.

Steppen

Amsterdam zit voor wat het eigen wagenpark betreft in 2023 onder de voorgenomen norm. De gemeentelijke (lease-)auto’s stootten dit jaar ongeveer 66 gram CO2 per gereisde kilometer uit. Maar voor overig zakelijk vervoer heeft de gemeente nog veel werk te verzetten. In 2022 was de gemiddelde uitstoot daarvoor ruim 119 gram CO2 per kilometer. De gemeente werkt op dit moment aan een ‘uitvoeringsplan duurzaam woon-werkverkeer’. Het plan, dat oorspronkelijk in 2022 had moeten verschijnen, wordt naar verwachting in de eerste helft van 2024 vastgesteld.

De provincie Gelderland is al jaren actief bezig met verduurzaming van haar vervoer. De benenwagen, de fiets of zelfs de step moet zorgen voor vergroening van het ambtelijk vervoer, is te lezen in het provinciaal klimaatplan. Begin 2024 verwacht de provincie cijfers te hebben over de uitstoot door ambtenaren. Volgens de provincie moet het lukken om de nieuwe normen – mochten die er alsnog komen – te halen. Gelderland zegt ‘verschillende stappen’ te zetten om de uitstoot terug te brengen. Het wagenpark wordt ‘geëlektrificeerd’, en werknemers die meer dan 10.000 kilometer per jaar maken krijgen een elektrische leaseauto aangeboden.

Uitstoot ongewis

De rapportageplicht gaat volgend jaar in, maar al sinds mei dit jaar kunnen werkgevers vrijwillig cijfers doorgeven over de CO2-uitstoot door (woon-)werkverkeer. Dit gebeurt bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Van de ongeveer 8000 werknemers die vanaf volgend jaar verplicht zijn om uitstoot te registreren, hebben tot nu toe volgens een woordvoerder enkele tientallen dit vrijwillig gedaan. Daaronder zijn ook ‘enkele overheidsinstanties’.

Het thema ‘leeft’, aldus de woordvoerder: de RVO heeft al tweehonderd vragen gekregen over de registratieplicht en heeft zo’n 25.000 unieke bezoekers geregistreerd op de informatiepagina. De cijfers die tot nu toe bekend zijn, zijn ‘zeer beperkt’, waardoor de RVO nog niets kan zeggen over of de uitstoot onder het collectieve plafond zal blijven. Als dat niet het geval is, volgt individuele normering en zullen gemeenten als Amsterdam en Rotterdam flink in de uitstoot moeten gaan snijden.