Gemeenten moeten faciliteren, niet ondernemen

De Belgische overheid kocht onlangs drieëntwintig kantoorgebouwen in Brussel van de Europese Commissie. De panden zijn aangekocht voor 1 miljard euro en moeten voor eenzelfde bedrag worden getransformeerd naar duurzame kantoren, retail en woningen. Het is op z’n minst ongebruikelijk dat een nationale overheid zich ontpopt tot grote commerciële vastgoedspeler. Toch lijkt er in Nederland op gemeentelijk niveau iets vergelijkbaars aan de hand, ziet Ronnie Veen.

Net als veel andere gemeenten heeft Rotterdam te maken met een aanzienlijke leegstand van winkelpanden, met name in de binnenstad. Die leegstand doet de uitstraling, sfeer en de gemiddeld koop- en huurprijs geen goed. Het stadsbestuur besloot zelf actie te ondernemen en gaat winkelpanden opkopen, opknappen en verhuren aan ondernemers. Deze commerciële activiteiten worden betaald uit het Fonds Vitale Kerngebieden, dat de gemeente in 2021 oprichtte.

Het fonds – waar zowel de gemeente als de metropoolregio geld in stopt – blijft maximaal vijftien jaar bestaan. Er zal maximaal 18 miljoen euro in zitten. Verworven panden blijven tijdelijk in bezit van de gemeente en worden uiteindelijk weer verkocht. Zoals vorige week bekend werd zijn de eerste vier panden inmiddels aangeschaft. Verantwoordelijk wethouder Robert Simons (Leefbaar Rotterdam) kwam hoogstpersoonlijk langs om wervende raamstickers op te plakken.

Aan goede intenties ongetwijfeld geen gebrek bij de gemeente. Het aanpakken van leegstand is cruciaal om winkelstraten vitaal en aantrekkelijk te houden. Het is echter zeer de vraag of het de gemeente is die deze rol op zich moet nemen. Simpel gezegd treedt de gemeente met gemeenschapsgeld op als commerciële vastgoedpartij. Want opkopen, opknappen, verhuren en weer verkopen: is dat niet wat vastgoedondernemers doen? Natuurlijk staat het de gemeente als private rechtspersoon vrij vastgoed in bezit te hebben en daarmee te doen wat zij wil. Maar het ‘flippen’ van commerciële objecten, los van de intentie waarmee dat gebeurt, is typisch iets wat aan de markt overgelaten moet worden.

Rond 2013 bleek een groot aantal gemeenten in financieel zwaar weer te verkeren als gevolg van verkeerd uitgepakte grondspeculaties. Ook toen begaven zij zich op een terrein dat eigenlijk is voorbehouden aan de markt. De – eigenlijk retorische – vraag is dan ook of de gemeente er niet beter aan doet om commerciële vastgoedpartijen te stimuleren en faciliteren om leegstand aan te pakken, in plaats van dat met commerciële vastgoedactiviteiten zélf te gaan doen.

Een goed begin zou zijn om het vergunningenbeleid te versoepelen, waarmee bijvoorbeeld sloop en nieuwbouw, maar ook verbouwingen van leegstaande (winkel-)panden sneller en eenvoudiger kan plaatsvinden. Dat zou transformatie van overbodige winkelpanden naar broodnodige woningen flink kunnen versnellen. Ook kan zij focussen op het aanpakken van de infrastructuur en de directe omgeving van winkelpanden, om de aantrekkingskracht van gebieden waar leegstand het hoogst is te verbeteren.

Als hogere en lagere overheden zich concentreren op essentiële kerntaken, het verminderen van regeldruk en het versoepelen van procedures, kunnen marktpartijen (blijven) doen waar zij goed in zijn. Dat gaat op termijn meer effect sorteren en voorkomt bij gemeenten een mogelijk financieel debacle zoals we dat in 2013 zagen.

Ronnie Veen is oprichter van Jupiter Capital, een bedrijf dat vastgoedbeleggingsfondsen en financieringsfondsen voor particuliere en institutionele investeerders initieert.