Gasklever moet door nieuwe wet toch van het gas af

Het doel van de regering is om in 2050 alle zeven miljoen woningen en één miljoen andere gebouwen van het aardgas af te hebben gehaald. Een belemmering voor die ambitie vormen de 'gasklevers': burgers die weigeren hieraan mee te werken. Het Wetsvoorstel gemeentelijke instrumenten warmtetransitie, dat nu bij de Raad van State ligt, zal het deze groep onmogelijk maken zich nog te verzetten. Dat concludeert Daisy Tempelman, lector Juridische Vraagstukken in de Energietransitie, in Tijdschrift voor Consumentenrecht & Handelspraktijken. 

Onmenselijk

Het voornemen is om het wetsvoorstel, dat wijzigingen aanbrengt in zowel de Omgevingswet als de Gaswet, op 1 januari 2024 in werking te laten treden. Deze wetswijziging is een oplossing voor een probleem dat in 2020 ontstond toen de gemeente Utrecht de bewoners van de wijk Overvecht-Noord verplicht wilde over laten gaan van een aardgasnetwerk op een warmtenet. Daar ontstond destijds commotie over, wat in de Tweede Kamer leidde tot een gezamenlijke motie van VVD-Kamerlid Daniel Koerhuis en 50Plus-Kamerlid Henk Krol. Daarin werd gesteld dat het 'onwenselijk is dat Nederlandse bewoners op zo'n manier worden behandeld'. De motie werd met 76 stemmen voor aangenomen.

Bevoegdheid

Het doel van het Wetsvoorstel gemeentelijke instrumenten warmtetransitie is om gemeenten de handelingsruimte te geven om de warmtetransitie in hun regio op gang te helpen. Ze krijgen met de nieuwe wet onder andere een 'aanwijsbevoegdheid', zodat ze wijken kunnen aanwijzen waar een duurzaam alternatief voor aardgas zal komen. 'Voor die wijken bepaalt de gemeente in het omgevingsplan dat er op een bepaald moment niet langer meer gebruik mag worden gemaakt van aardgas en dat op dat moment het transport van aardgas (door de netbeheerder) wordt beëindigd', zoals staat in de memorie van toelichting van het wetsvoorstel. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is erg blij als de aanwijzingsbevoegdheid er door komt. 'Deze bevoegdheid is een essentiële schakel in het geheel van maatregelen om de energietransitie in de gebouwde omgeving te laten slagen', liet VNG eerder al als reactie weten.

Participatie?

Door nieuwe bepalingen in de Gaswet vervallen ook de aansluit- en transportplicht die netbeheerders nu nog hebben. Hierdoor zullen huishoudens die de gasafsluiting blijven weigeren niet bedreigd worden door een dwangsom. Dat zal praktisch gezien niet nodig zijn, omdat de netbeheerder de woning simpelweg van het gas zal afsluiten. Lector Daisy Tempelman merkt in haar artikel dan ook op dat de 'gewenste burgerparticipatie waar de Omgevingswet hoog op inzet, lijkt te worden verwaarloosd met een dwingende afsluiting van het aardgassysteem'. Het lijkt haar wijs dat gemeenten bijvoorbeeld eerst een participatietraject inzetten voordat ze de zware juridische instrumenten gaan gebruiken. 'Hoewel het natuurlijk een geruststellende gedachte is dat er niet gehandhaafd zal worden, blijft het verplichtende karakter van deze regeling wel problematisch', schrijft Tempelman, die lector is aan de Hanzehogeschool in Groningen en het betreffende artikel Gasverlaters en gasklevers met twee collega's schreef.

Betaalbaarheid

Ook vraagt Tempelman zich af of er met het wetsvoorstel wel voldoende aandacht is voor de betaalbaarheid van de overstap naar een duurzaam alternatief voor aardgas. De zogenaamde 'woonlastenneutraliteit', die inhoudt dat een huishouden geen hogere woonlasten krijgt, is een belangrijk element in het Klimaatakkoord. Maar, schrijft Tempelman, 'de ontwerp-memorie van toelichting heeft het hier slechts in algemene termen over, door aan te geven dat betaalbaarheid een gedeelde verantwoordelijkheid is van gemeenten en het Rijk, en dat de aanwijsbevoegdheid om meerdere redenen waarschijnlijk een kostenverlagend effect heeft'.