Fuseren, herindelen of samenwerken

Intussen wordt er volop gefuseerd, nagedacht over herindeling en is door de toegenomen decentralisatie van taken van Rijk naar gemeenten samenwerking als alternatief soms vooruitlopend op herindeling aan de orde van de dag in een groot deel van de 441 gemeenten. Binnenlands Bestuur zet de plannen en voorstellen op een rij.

 

NOORD-HOLLAND – Masseren naar groter

 

In een groot deel van Noord-Holland (60 gemeenten) wordt intensief gelobbyd en gemasseerd om gemeenten groter en krachtiger te maken. In de Kop van Noord-Holland ligt een advies van de Alphense ex-burgemeester Nico Schoof voor herindeling per 2012. Volgens Schoof is er geen draagvlak voor een Groot-Den Helder van alle negen gemeenten.

 

Texel (13.618 inw.) en Den Helder (58.227) blijven wat Schoof betreft zelfstandig. Harenkarspel, Schagen en Zijpe zouden een recreatieve plattelandsgemeente (ruim 46.000 inw.) moeten worden en in het oosten zouden Anna Paulowna, Niedorp, Wieringen en Wieringermeer (ruim 37.000 inw.) één op het water gerichte agrarische gemeente met moeten worden. De voorgenomen fusie van Wieringen en Niedorp per 2011 zou hiermee worden uitgesteld.

 

In West-Friesland staan de partijen koppig tegenover elkaar. De provincie wil een stedelijke fusie tot één (ruim 120 duizend inwoners) of twee gemeenten van Drechterland, Enkhuizen, Hoorn en Stedebroec. Drechterland dat in 2006 zelf als fusiegemeente ontstond, voelt daar niet voor. Enkhuizen (17.800 inw.) voelt zich het kind van de rekening.

 

Andijk (6.500 inw.), Medemblik (26.500 inw.) en Wervershoof (8.500 inw.) willen het liefst samen en dat verhindert de door Enkhuizen gewenste fusie met Andijk en Stedebroec (21.300 inw.). Wat meer naar het zuiden stuurt de provincie op herindeling van Graft-De Rijp (6.500 inw.), Schermer (5.100 inw.) en Zeevang (6.300 inw.) per 2011, maar eventueel per 2012 om zo ook Beemster (8.400 inw.), dat zich verzet, mee te krijgen om tussen Alkmaar en Purmerend een grote plattelandsgemeente met ruim 26 duizend inwoners te maken.

 

In de Gooi- en Vechtstreek heeft een commissie van wijzen onder leiding van ex-CDA-senator Wolter Lemstra een fusie voorgesteld van Bussum, Muiden (6.600 inw.), Naarden (17.100 inw.) en Weesp (17.500 inw.) om zo een grote gemeente te vormen die de infrastructuurproblemen tussen Amsterdam, Almere en Hilversum kan oplossen. Bussum (31.000 inw.) voelt zich te groot voor een fusie tot één Gooigemeente met ruim zeventigduizend inwoners.

 

In dezelfde omgeving experimenteren Blaricum (9.100 inw.), het Utrechtse Eemnes (8.900 inw.) en Laren (11.000 inw.) in de zogeheten BEL-gemeente waar alle ambtenaren zijn samengebracht in één gemeentehuis. Als het BEL-experiment mislukt, lijkt fusie onvermijdelijk. Ten zuiden van Amsterdam hebben Aalsmeer (25.000 inw.) en Uithoorn (27.000) besloten de samenwerking te intensiveren.

 

In Kennemerland is na de recente fusie van Bennebroek en Bloemendaal het onderwerp opschaling gestokt, maar lijkt de zelfstandige positie van Zandvoort (16.500 inw.) en Haarlemmerliede (5.500 inw.) geen vanzelfsprekendheid. Rondom Alkmaar wordt door de stad van de voetballandskampioen AZ gekoerst op samenwerking met de buurgemeenten.

 

ZUID-HOLLAND – Naar minder dan 70 gemeenten

 

In Zuid-Holland, de provincie die met 76 gemeenten de meeste gemeenten telt, wordt hard gewerkt om dat aantal te verlagen tot minder dan zeventig. De fusie van de kleinste gemeente, Moordrecht (8100 inw.) met Nieuwerkerk aan den IJssel (22.000 inw.) en Zevenhuizen-Moerkapelle (10.300 inw.) tot de nieuwe gemeente Zuidplas (ruim 40 duizend inw.) per 2010 is door de Kamer goedgekeurd.

 

Rozenburg (12.680 inw.) verdwijnt volgend jaar als zelfstandige gemeente en gaat verder als deelgemeente van Rotterdam. En verder ligt de fusie van Boskoop (15.200 inw.) en Rijnwoude (18.700 inw.) alsmede van het samengaan van Bodegraven (19.300 inw.) en Reeuwijk (12.600 inw.) in 2011 in het verschiet.

 

De samenwerking van vijf gemeenten in de Krimpenerwaard, Bergambacht (9.500 inw.), Nederlek (14.500 inw.), Ouderkerk (8.100 inw.), Schoonhoven (12.100 inw.) en Vlist (9.800 inw.), lijkt zijn langste tijd gehad te hebben. De provincie wil fusie van de vijf en weet zich alleen gesteund door Ouderkerk.

 

 De andere gemeenten willen het liefst zelfstandig blijven, maar worden geconfronteerd met het externe advies van een commissie onder onder leiding van oud-commissaris Leemhuis-Stout om de vijf gemeenten mét Krimpen aan den IJssel (28 700 inw.) te fuseren tot een grote sterke stad-plattelandgemeente tussen Rotterdam en Gouda met 82.000 inwoners.

 

Op Goeree-Over?akkee heeft een commissie onder leiding van oud-Kamerlid Schutte fusie bovenaan de agenda gezet. Het voorstel is om Goedereede (11.600 inw.), Dirksland (8.300 inw.), Middelharnis (17.800 inw.) en Oost?akkee (10.100 inw.) te fuseren tot één gemeente Goeree-Over?akkee met ruim 47 duizend inwoners. Vooral in Goedereede en Oost?akkee bestaat hiertegen fors verzet. Gemakkelijker lijkt het in het zuidoosten van Zuid-Holland te gaan.

 

De burgemeesters en plaatsvervangend raadsvoorzitters van Graafstroom (9.700 inw.), Nieuw-Lekkerland (9.400 inw.) en Liesveld (9.800 inw.) hebben uitgesproken om per 1 januari 2013 de drie gemeenten samen te voegen. Van fusie is geen sprake, maar wel van een steeds intensievere samenwerking in de Drechtsteden (258 duizend inw.).

 

Dordrecht vormt met Alblasserdam, Papendrecht, Sliedrecht, Zwijndrecht en Hendrik-Ido-Ambacht een van de meest succesvolle voorbeelden van intergemeentelijke samenwerking. Aanvankelijk deed Binnenmaas ook mee maar dat koos uiteindelijk voor samenwerking in de Hoekse Waard.

 

FRIESLAND – Herindelen tot 84.000

 

De opvallendste grootschalige fusie die in de maak is, vindt plaats in de Zuidwesthoek. Met Sneek als centrum hebben de vijf gemeenteraden van Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wymbritseradiel en Wûnseradiel de procedure gestart om per 1 januari 2011 een nieuwe gemeente te vormen. De voorlopige naam van de fusiegemeente is ‘Súdwest Fryslân’.

 

De nieuwe gemeente telt ruim 84 duizend inwoners en meer dan honderd dorpen. Gaasterlân-Sleat (10.250 inwoners, 13 dorpen) was ook in beeld om mee te doen in Groot-Sneek maar lijkt een voorkeur te hebben voor fusie met Skarsterlân en Lemsterland. Dat zou een nieuwe gemeente met vijftigduizend inwoners worden.

 

Bij de provincie Fryslan is daarvoor weinig enthousiasme; het zou betekenen dat Heerenveen (42.776 inwoners) alleen achterblijft. De provincie maakt zich ook zorgen over een zelfstandige toekomst van Littenseradiel (10.850 inwoners), dat niet meedoet in de zuidwesthoek, en Ferwerderadiel (8.894 inwoners).

 

Ferwerderadiel ziet meer in samenwerking dan in fusie met de andere Middelseegemeenten, Leeuwarderadeel, Menaldumadeel en Het Bildt, die samen goed zijn voor ruim 42 duizend inwoners. Achtkarspelen wil samenwerking met Tytsjerksteradiel en Kollumerland en de coalitiepartijen sluiten zelfs herindeling op langere termijn niet uit. Dat zou een gemeente in noordoost-Fryslan opleveren van ruim 73 duizend inwoners.

 

De vier Friese Waddengemeente Vlieland (1137 inwoners), Terschelling (4707 inwoners), Ameland (3460 inwoners) en Schiermonnikoog (946 inwoners), op het Gelderse Rozendaal na de kleinste gemeenten van Nederland, hebben een samenwerkingsconvenant gesloten voor hun bijna tienduizend inwoners.

 

GRONINGEN – Fuseren naar 40.000

 

De kleinste gemeente in Groningen is Reiderland met iets meer dan zevenduizend inwoners. Per 1 januari 2010 fuseert Reiderland met Scheemda (14.117 inwoners) en Winschoten (18.476 inwoners) tot de nieuwe gemeente Oldambt met krap 40 duizend inwoners die dan in een keer de tweede gemeente van de provincie Groningen wordt.

 

Ten Boer (7.246 inwoners) wordt dan de kleinste gemeente van Groningen, maar heeft sinds de invoering van het zogeheten Ten Boer-model geen eigen ambtenaren meer. Ten Boer betrekt het ambtelijk werk van buurgemeente, de stad Groningen. In het zuidoosten van Groningen is Bellingwedde (10.066 inwoners) de een op na kleinste gemeente.

 

Het college wil per 1 januari 2010 de ambtelijke organisatie samenvoegen met die van Veendam (28.177 inwoners), Menterwolde (12.500 inwoners) en Pekela (13.500 inwoners). De ambtelijke organisatie van de BMPV-gemeenten gaat dan werken voor ruim 55.200 inwoners. Een deel van de gemeenteraad van Bellingwedde ziet meer in samenwerking met Vlagtwedde (16.600) en Stadskanaal (34.123) inwoners, goed voor een samenwerkende gemeente van ruim zestigduizend inwoners.

 

In noordoost-Groningen zet Delfzijl – vanwege het wegtrekken van de bevolking; er is een daling voorzien van 68 duizend naar ruim vijftigduizend inwoners – in op meer ambtelijke en bestuurlijke samenwerking met de buurgemeenten. Om die te vriend te houden, mag dat volgens Delfzijl niet tot herindeling leiden.

 

DRENTHE – Blijft op 20.000

 

De twaalf Drentse gemeenten, die na fusies in 1998 zijn ontstaan, werken intensief regionaal samen, maar van verdere opschaling is geen sprake. Westerveld blijft daarom met ruim 19 duizend inwoners voorlopig de kleinste gemeente.

 

FLEVOLAND– Blijft op 6

 

In de jongste provincie van het land zijn er geen plannen om het aantal van zes gemeenten verder te verminderen. Urk blijft met 17.500 inwoners de kleinste Flevolandgemeente.

 

OVERIJSSEL – Dromen over 90.000

 

In Overijssel is herindeling na de grootscheepse opschaling van 2001 geen issue. De provincie telt drie gemeenten (Staphorst, Ommen en Olst-Wijhe) met minder dan twintigduizend inwoners. Er wordt wel gespeculeerd over herindeling en grenscorrecties, met name in en rond Almelo.

 

Wierden denkt na over samenwerking met de plattelandsgemeenten Hellendoorn en Rijssen-Holten, goed voor bijna negentigduizend inwoners. Vanuit Almelo is daarop gereageerd met de gedacht om Wierden met Almelo her in te delen tot een gemeente van ongeveer honderdduizend inwoners.

 

GELDERLAND – Samenwerken

 

In het Kamerdebat in 2004 over de grootschalige herindeling in de Achterhoek zei toenmalig minister van BZK Remkes dat gemeenten minstens twintigduizend inwoners moeten hebben. Rozendaal (1527 inwoners) overleeft alle stormen. De kleinste gemeente op het vaste land blijft zelfstandig.

 

Voor veertien andere Gelderse gemeenten met minder dan twintigduizend inwoners is herindeling geen onderwerp, al wordt er hier en daar wel stevig samengewerkt, met name tussen Millingen, Ubbergen en Groesbeek in de achtertuin van Nijmegen. Samenwerken is het parool om bij het groeiend aantal gedecentraliseerde taken herindeling te voorkomen, vindt de burgemeester van Buren (25 duizend inwoners) in het Gelderse rivierenland.

 

LIMBURG – Naar 40 duizend

 

De boodschap van schaalvergroting van Ralph Pans is in Limburg door CDA-gedeputeerde Ger Driessen uitstekend begrepen. De wens om krachtige gemeenten te hebben in combinatie met de decentralisatie van rijkstaken dwingt tot herindeling van veertig naar ongeveer twintig gemeenten, zo zei Driessen in 2007. In Noord- en Midden-Limburg is het fusieproces inmiddels in volle gang.

 

Op 1 januari 2010 ontstaan in Midden-Limburg drie nieuwe fusiegemeenten met elk ongeveer veertigduizend inwoners, respectievelijk Venray (met Wanssum erbij), Horst aan de Maas (met Sevenum en Meerlo) en de nieuwe gemeente Peel en Maas (Helden, Kessel, Maasbree en Meijel). Venlo groeit door de samenvoeging met Arcen en Velden en een stukje Bergen tot een gemeente met meer dan honderdduizend inwoners.

 

De fusie van de drie noordelijkste gemeenten, Mook en Middelaar, Gennep en Bergen tot een nieuwe gemeente in de Kop van Limburg met ruim 35 duizend inwoners is inmiddels al vergevorderd.

 

In Zuid-Limburg pleitte de Maastrichtse burgemeester Gerd Leers (CDA) voor een grootschalige herindeling om de steden en het platteland sterker te maken, met bijvoorbeeld een groter Maastricht en één sterke Heuvellandgemeente. Hij reageert daarmee op het voornemen van de buurgemeenten Eijsden en Margraten die hun fusie voorbereiden.

 

De Parkstadgemeenten (Heerlen, Kerkrade, Brunssum, Landgraaf, Voerendaal, Simpelveld en Onderbanken, samen goed voor 237 duizend inwoners) intensiveren in 2010 hun samenwerking om krachtiger te kunnen optreden tegen de ontvolking van hun gemeenten.

 

UTRECHT– Platteland of stad

 

Zowel in het oosten als westen van Utrecht zijn herindelingen in de maak. Het strijdpunt hier is: stad of platteland. Woudenberg (15.856 inw.) wil met de kleinste Utrechtse gemeente Renswoude (4.463 inwoners) en het Gelderse Scherpenzeel (8.900 inwoners) een nieuwe Valleigemeente vormen. Renswoude ziet meer in samenwerking volgens het Finse gastgemeenteconcept met Veenendaal (61.700 inw.).

 

De vorming van een plattelandsgemeente Vecht en Venen (bijna 65 duizend inwoners) door fusie van Abcoude (8.651 inw.), Loenen (8.212 inw.), Breukelen (14.630 inw.) en Ronde Venen (34.565 inw.) is voorlopig door de Tweede Kamer geparkeerd. Er moet onderzocht worden of Breukelen, Loenen en het stedelijke Maarssen, samen goed voor 55 duizend inwoners, kunnen samengaan.

 

NOORD-BRABANT – Naar 55 duizend

 

Het opgaan van de een op na kleinste gemeente, Lith (6.700 inw.), in Oss in 2011 heeft de herindelingsdiscussie rondom Den Bosch nieuw leven ingeblazen. Vanuit het landelijke Bernheze is geroepen om samen met Landerd en Maasdonk een grote plattelandsgemeente van 55 duizend inwoners te maken in de driehoek tussen Oss, Uden en Den Bosch. Dat zou veruit de grootste plattelandsgemeente worden in Brabant. Den Bosch ziet dat niet zitten en wil meer platteland erbij om zelf groter te worden.

 

ZEELAND – Roerige ondernemers

 

Van verdere herindeling tussen de dertien Zeeuwse gemeenten is geen sprake, wel van samenwerking. Tussen Kapelle en Reimerswaal stokte de samenwerking en ook op Zeeuws-Vlaanderen blijkt samenwerking tussen de drie grote fusiegemeenten lastig. Terneuzen wil meer maar Hulst ligt dwars. Sluis op zijn beurt ligt bestuurlijk voortdurend met zichzelf in de clinch met als gevolg dat ondernemers gevraagd hebben aan commissaris Peijs om in te grijpen.

 

Klik hier voor de pdf van dit artikel