Omstreden buitenkunst: ondergang van een debiele kreeft

‘Dit kunstwerk zal bewondering én hoon oogsten’, voorspelde Derk Reneman, VVD-wethouder cultuur van de gemeente Haarlemmermeer in 2018. De gemeente had zojuist de plannen vrijgegeven voor een ‘iconisch’ kunstwerk. Ida, luidde de naam van het 23 meter hoge fantasiewezen, uitgevoerd in glanzend, gepolijst staal.

Weinig onderwerpen zetten de verhouding tussen burger en lokale overheid zo snel op scherp als kunst in de openbare ruimte. In een zomerserie belicht Binnenlands Bestuur de (voorgenomen) plaatsing van vijf omstreden kunstwerken. In deel 2: Ida.

Debiele kreeft
Het megakunstwerk, door maker Tom Claassen getypeerd als een ‘debiele kreeft’, zou een plaats krijgen op een heuvel in PARK21, een recreatiegebied dat tussen Nieuw-Vennep en Hoofddorp wordt ontwikkeld.

Terminator 2 
De naam Ida van het kunstwerk verwees naar de voormalige Ida-hoeve, in het opgedoekte Schiphol-dorp Rijk. Toch oogden de artist-impressions allesbehalve oudhollands. De drie bij het kunstwerk betrokken wethouders typeerden het kunstwerk achtereenvolgens als ‘een niet glanzende versie van Terminator 2’, een ‘uitgelopen aardappel’ en ‘een monster dat voor de drooglegging van de Haarlemmermeer op de bodem leefde’.

Lef
Een nieuwsbericht op de website van Park21 onderstreepte nog eens hoe groot de ambities van kunstenaar en gemeente waren. Ida zou niet alleen van grote meerwaarde zijn voor de beeldende kunst in de Haarlemmermeer, maar ook impact hebben op erfgoed, architectuur, ruimtelijke ontwikkeling, citymarketing, toerisme en onderwijs. ‘Ida hoort bij de Haarlemmermeerse gemeenschap, die wordt gekenmerkt door lef', concludeerde Reneman.

Vreselijk lelijk 

Drie jaar later heeft de lef plaats gemaakt voor teleurstelling en kritiek. Inwoners van de Haarlemmermeer bleken allerminst overtuigd van de iconische waarde van het kunstwerk, laat staan van Ida’s esthetische kwaliteiten. Vooral lokale partij Forza! Haarlemmermeer stelde zich teweer tegen het space-insect. ‘Het is een vreselijk lelijk kunstwerk',  zei Forza!-raadslid Michel van Dijk. ‘En dat vindt bijna iedereen, behalve de happy few. Laat zij er dan hoor betalen!’

Te gortig
Ook op de Facebookpagina’s van HCnieuws en het Witte Weekblad overheersten negatieve reacties. ‘Weg met dat rare geval’, ‘bizar veel geld’ en ‘investeer liever in een groen, bosrijk park', schreven lezers. Uiteindelijk was vooral de aanschafprijs van 750.000 euro veel omwonenden te gortig. Zeker toen bleek dat de kosten van de fundering niet in de oorspronkelijke begroting waren meegenomen en voor het voetstuk van de ‘debiele kreeft’ nog een extra bedrag van twee ton nodig was. ‘De gemeente heeft geen geld om het gras te maaien of de bruggen te onderhouden,’ vatte Michel van Dijk samen. ‘Dan kun je geen 750.000 euro uitgeven aan een kunstwerk dat heel veel mensen niet zien zitten.’

Struikelblok

Dit jaar bleek het prijskaartje te zijn uitgegroeid tot een politiek struikelblok. De gemeente Haarlemmermeer staat de komende jaren voor de grootste bezuinigingsoperatie uit haar geschiedenis en het kunstwerk past volgens de huidige VVD-wethouder cultuur Marja Ruigrok niet langer in ‘de nieuwe politieke werkelijkheid’: een pakket bezuinigingen van in totaal 15 miljoen. ‘Toen ik als wethouder met de plannen voor Ida geconfronteerd werd, was ik direct enthousiast. Ik geloof in de iconische waarde en het grote gebaar. Maar na berichten over verwachtte overschrijdingen is het politieke draagvlak voor het kunstwerk steeds verder afgebrokkeld. De gemeente Haarlemmermeer moet stevige bezuinigingen doorvoeren. Dat betekent dat er helaas geen ruimte meer is voor het kunstwerk.’

Uitgekeken
Eind juni zette de gemeenteraad van Haarlemmermeer een streep door de voorgenomen plaatsing van het kunstwerk. Ondanks een warm pleidooi van Geert Dales en een open brief van twintig kunstkenners, waaronder oud-Rijsmuseumdirecteur Wim Pijbes. In een brief aan raadsleden wees burgemeester Marianne Schuurmans-Wijdeven op het ‘verminderde positieve sentiment’ in de raad: de politiek was na drie jaar uitgekeken op de megakreeft.

Naschrift redactie: Kunstenaar Tom Claassen wilde geen commentaar geven op de gang van zaken rondom zijn kunstwerk Ida.