Lastige vrijbuiters

Het aantal energiecoöperaties in Nederland groeit nog nauwelijks. In 2022 kwamen er op het totaal van bijna zevenhonderd slechts negen bij. De markt is verzadigd aan het raken. In bijna negen op de tien gemeenten is inmiddels een coöperatie van bij energie-opwek betrokken burgers actief.

In aantal mogen ze dan niet meer groeien, in kwaliteit doen de coöperaties dat wel. Ze investeren de meer opbrengst van de door hen beheerde windmolens en zonneparken niet alleen in de lokale leef omgeving (bijvoorbeeld om de buurt te verfraaien of energiearmoede tegen te gaan), maar ook in hun eigen bestuur. Zo groeit gaandeweg hun professionaliteit.

Energiecoöperaties worden daardoor een steeds serieuzere partij bij een belangrijk doel van het Klimaatakkoord: het streven dat de helft van de windmolens en zonneparken in Nederland in handen moet komen van lokale partijen. Alleen zo — door burgers mee te laten profiteren — kun je immers draagvlak krijgen voor de grote ruimtelijke ingrepen die de energietransitie vergt. Bovendien creëert deze aanpak brede coalities van burgers, welkom in tijden van oplopende polarisatie. Want het aantal coöperaties mag dan nauwelijks meer groeien, het aantal leden dat ze vertegenwoordigen doet dat wél.

Louter winst dus op het oog voor gemeenten. In plaats dat ze zelf omstreden energiekeuzes moeten maken, nemen hun eigen ingezetenen het voortouw. Toch lijkt dat besef lang niet overal ingedaald. In het rapport ‘De zoektocht naar volwaardig samenwerken in de warmtetransitie’ (april 2022) komt dat prominent naar voren. Minder dan de helft van de onderzochte coöperaties ervaart de samenwerking met de gemeente als stimulerend. Met een actueel probleem als netcongestie dreigt dat de vaart uit de duurzame opwek van onderop te halen.

Burgers willen zich graag inspannen voor de gemeenschap, bewijzen de coöperaties. Maar dan moeten ze na verloop van tijd wel resultaat van hun arbeid zien, anders haken ze af. Gemeenten zouden energiecoöperaties daarom moeten omarmen in plaats van ze (zoals nu al te vaak het geval is) te beschouwen als lastige vrijbuiters bij het uitrollen van de lokale energiestrategie.