Emmen geeft macht aan de wijken

Vier naoorlogse wijken in Emmen hadden alles in zich om het te schoppen tot één van de veertig 'krachtwijken' van minister Vogelaar (Wonen, Wijken, Integratie). Een eenzijdig woningbestand, grote leegstand en verpauperde winkelcentra. De sociale cohesie was ver te zoeken, terwijl het gevoel van onveiligheid juist bij alle lagen van de bevolking aanwezig was. 'Er waren zelfs straten waar je liever niet doorheen liep', zegt wethouder Ton Sleeking (Ruimtelijke Ontwikkeling, PvdA). Ook Emmen had no-go area's.

 

Dat was tien jaar geleden. Inmiddels is het straatbeeld veranderd. De woningvoorraad is goeddeels op orde, winkelcentra worden aangepakt en de bevolking lijkt vertrouwen te krijgen in de toekomst én in de lokale politiek. De wijk Emmermeer kwam dan ook tot de groslijst van minister Vogelaar en niet verder. Drie vergelijkbare wijken kwamen op geen enkel probleemwijkenlijstje meer voor. En daar is Emmen trots op. Sleeking: 'Als je kijkt naar de negatieve criteria waarop de veertig probleemwijken hoog scoren, dan zijn dat precies de onderdelen waarop Emmen in de afgelopen tien jaar succes heeft behaald.'

 

Sociale herstructurering

 

De Emmer methode laat zich niet gemakkelijk samenvatten. Het begon in 1997 met een klassieke herstructurering en revitalisering van de drie naoorlogse probleemwijken: Angelslo, Emmerhout en Bargeres. 'Dat wilden we doen door middel van grootschalige sloop en herbouw', zegt Martje Kieft, directeur van de Dienst Gebied. 'Al snel daarna leerden we dat je veel beter kunt beginnen met de sociale component om vervolgens van daaruit verder te kijken. Met andere woorden: de sociale herstructurering is eigenlijk belangrijker dan de fysieke.'

 

Zo ontstond de aanpak 'Emmen Revisited', waarvan de slogan luidde: 'Wijkvernieuwing als blijvende inspanning.' Die inspanning werd toegezegd door de gemeente, maar ook door de woningcorporaties Wooncom en Domesta, door bewonersorganisaties en heel veel andere partijen, zoals het Nederlands Architectuurinstituut, de politie, het welzijnswerk, de Provincie Drenthe en de ministeries van VROM en VWS. Geld kwam in eerste instantie vooral uit de pot voor Grotestedenbeleid en het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing. Kieft: 'Dan heb je het geld en je hebt de intenties. Maar hoe stem je dat vervolgens af op de wijken? Die vraag hebben we hier beantwoord.'

 

'Hier' is het Emmen Revisited-hoofdkwartier in de wijk Angelslo. In de eerste dagen bemand door twee afgevaardigden van de gemeente en woningcorporaties, inmiddels zijn er veertien medewerkers actief. Bewust is het kantoor op een aparte locatie gevestigd en niet geïntegreerd in de kantoren van één van de deelnemende organisaties. Zo krijgt het echt de functie van regiekamer. Burgers en deelnemende partijen kunnen hier wel altijd terecht met vragen en suggesties voor wijkverbeteringen.

 

Wijkteams

 

Toch is dit hoofdkwartier niet de spil in de Emmer aanpak. Die rol is weggelegd voor het wijk- of dorpsteam, een lokaal team dat onder andere bestaat uit de wijk-of dorpscoördinator, de opbouwwerker, een medewerker van de wooncorporatie, de wijkagent en de EOP; de 'Erkende Overlegpartner' van de gemeente. Dit fenomeen is al langer in de historie van Emmen geworteld. De meeste EOP's werden al in de jaren zeventig opgericht om overleg tussen de gemeente en de inwoners van de zeer uitgestrekte gemeente te bevorderen. Meestal bestaat zo'n EOP uit het bestuur van de wijkvereniging of dorpsbelangen. In twee gevallen gaat het om ouderwets gekozen dorpsraden. In totaal telt de gemeente Emmen 34 EOP's, met de 35e op komst.

 

Het wijkteam weet wat er speelt en houdt projecten op lokaal niveau in de gaten. Zo wordt ín de wijk zelf gewerkt aan de sociale cohesie, de veiligheid en de leefbaarheid. Daarnaast beschikken de wijkteams van de drie wijken sinds 1999 over een eigen pot met geld (het Knelpuntenfonds) om problemen snel te kunnen aanpakken. Inwoners of belangengroepen met een goed idee of met een plan om een klacht op te lossen, kunnen aanspraak maken op het budget. De inmiddels gerealiseerde projecten variëren van de aanschaf van een picknicktafel tot de organisatie van een multicultureel festival en van de restauratie van een muurschildering tot de aanschaf van vaten en schepjes voor een zoutstrooiproject tegen gladheid.

 

Wijkeigenaarschap

 

Dat laatste voorbeeld is volgens Joke Bakker, voorzitter van de EOP in de wijk Emmerhout, een mooie metafoor voor de aanpak van probleemwijken in Emmen: 'Er is een orgaan, het maakt niet uit of dat de wijkvereniging is of de dorpsraad of een belangengroep. Dat orgaan regelt emmertjes met strooizout. Vervolgens nemen mensen uit de wijk de verantwoordelijkheid voor hun eigen omgeving door zo'n emmertje op te halen en het uit te strooien in hun eigen straat. Bewoners voelen zich betrokken. Dat is nou 'wijkeigenaarschap'. Problemen los je samen op. Je hoeft heus niet elke dag bij elkaar op de koffie te gaan, maar je herkent elkaar in de wijk en dan heb je meteen weer wat extra veiligheid te pakken.'

 

In Emmerhout lopen nog dertien projecten, gefinancierd uit het Knelpuntenfonds, waaraan ook de woningcorporaties flink bijdragen. Eén daarvan is een onderzoek naar talenten dat later dit jaar wordt uitgevoerd. 'Mensen hebben vanwege hun beroep of hobby's bepaalde vaardigheden en deskundigheid. Wij inventariseren dat en vragen in hoeverre mensen bereid zijn hun talent in te zetten voor de buurt. Het kan om van alles gaan. Iemand helpen met zijn belastingaangifte, of zorg en aandacht geven.' Het talentenonderzoek wordt in heel de wijk uitgevoerd. Ook mensen met een uitkering of mensen die in een negatieve spiraal zijn beland, worden in het onderzoek aangesproken, benadrukt Bakker. 'We kijken niet naar wat mensen niet kunnen. Wij vragen: wat kun je wel? Iedereen kan wel wat.'

 

Dialoog

 

De Emmen Revisited-aanpak werd onlangs ook uitgerold over de wijk Emmermeer en de dorpen Schoonebeek en Zwartemeer. Omdat ze daar allemaal hun eigen problemen kennen, is gekozen voor een gefaseerde invoering. Uiteindelijk moet in de hele gemeente volgens hetzelfde principe worden gewerkt. In 2006 werd al wel een voorschot genomen op die toekomst toen de gemeenteraad besloot om álle 34 EOP's in de gemeente te voorzien van een eigen budget. Directeur van de Dienst Gebied Kieft: 'Tot 2006 hadden we allerlei potjes voor de wijken en dorpen. De Vier Tons-pot voor fysieke verbeteringen in de wijk, het Fonds Kleine Kernen, dat vooral was gericht op zelfwerkzaamheid, een hele reeks. Dat was onhandig en nodeloos ingewikkeld. We hebben alle budgetten op één hoop gegooid en zo ongeveer zevenhonderdduizend euro verdeeld over de verschillende EOP's.'

 

De meeste Emmen Revisited-wijken werkten nu al zeven jaar met een eigen budget. Voor andere EOP's was het even wennen. In plaats van brieven schrijven naar de gemeente om subsidieaanvragen in te dienen, moest nu in de eigen gelederen gezocht worden naar de beste bestemming voor gemiddeld ruim 20.000 euro per jaar. Veel geld ging naar het opknappen van groenvoorzieningen en verkeersveiligheid. Verlichting voor donkere paadjes, de zogenaamde achterpadverlichting, was bij veel EOP's een populaire post. Sparen mag ook. Af en toe ontstaat er nog een probleem, omdat de bewonersplannen botsen met gemeentelijk beleid. In dat geval wordt gezocht naar een compromis, want dat bevordert de dialoog tussen burger en politiek.

 

Opstartfoutje

 

Ook aan de kant van de gemeente ging het niet meteen vlekkeloos. Vooral in het begin moesten EOP's lang wachten tot ze reactie kregen op hun voorstellen (elk voorstel wordt, voordat het wordt uitgevoerd, ingezien door het college van B&W). En EOP's werden benaderd door ambtenaren met de vraag of ze uit het wijkpotje konden meebetalen aan gemeentelijk weg- en groenonderhoud. 'Een opstartfoutje', aldus wethouder Jenne Holman: 'De EOP-budgetten zijn echt voor de wijken zelf. Het kan wel zo zijn dat een EOP besluit een berm die de gemeente drie keer maait een vierde keer te laten maaien. Dan betalen ze één keer zelf.'

 

Tussen de EOP's in de eerste drie Emmen Revisited wijken en die in de rest van de gemeente bespeurt wethouder Sleeking een verschil in aanpak. 'Een EOP oude stijl stelt zich op als vertegenwoordiger van een wijk of dorp. Een Emmen Revisited-EOP zal zich opstellen als de organisator van een proces. Ze denken breder mee, omdat ze zich mede-eigenaar voelen van hun eigen wijk. Het zou mij heel wat waard zijn de kranten over een paar jaar koppen dat Emmen eindelijk de inspraak heeft afgeschaft. Inspraak leidt over het algemeen tot niks. Die gaat uit van belangentegenstellingen, terwijl je juist moet proberen de belangen in elkaars verlengde te laten liggen.'

 

Burgeraanbesteding

 

Volgens Alya Assen, programmamanager van Emmen Revisited vanuit de wooncorporatie Wooncom zijn de budgetten een stap op weg naar gedeelde verantwoordelijkheid van gemeente en bewoners voor de wijk: 'We geven de bewoners de gelegenheid om een gelijkwaardige positie in te nemen. "Geld is macht" is niet zo'n charmante uitdrukking, maar het praat heel anders als een EOP ergens vijfduizend euro voor beschikbaar heeft, dan wanneer ze alleen maar kan vragen bij de gemeente, of een handtekeningenactie beginnen. Je werkt aan een heel andere cultuur.' Als de cultuuromslag van Emmen Revisited houdbaar blijkt, gaat de gemeente burgers - als zij dat zien zitten - meer geld en verantwoordelijkheid geven. Het college werkt nu aan een plan om aanbestedingen tot 25.000 euro door EOP's zelf te laten doen, omdat zij mogelijk kritischer zijn op prijsstelling dan de gemeente.

 

In de toekomst zouden ook delen van het Wmo-budget, de Wet maatschappelijke ondersteuning, bij de burgers ondergebracht kunnen worden. Als ze dat zélf willen. De uiteindelijke verantwoordelijkheid blijft wel altijd bij de gemeente liggen, in verband met juridische aansprakelijkheid.

 

Wiebe Russchen, lid van de EOP in Foxel-Scholtenskanaal, ziet het vanzelf wel komen. Met veertig jaar bestuurlijke ervaring in allerlei gremia maakt hij zich geen zorgen over de verantwoordelijkheid die een groter budget met zich mee brengt. 'Ik ben er wel blij mee dat we sinds 2006 zelf over geld kunnen beschikken. Kijk maar naar het akkefietje met een nieuw straatputje dat we nodig hadden. Dat kostte duizend euro volgens de gemeente. Toen we zelf gingen rekenen, bleek dat we het voor tweehonderd konden krijgen. Dus hebben we achthonderd euro bespaard. Wij doen voor hetzelfde geld drie keer zoveel. En als ze bij de buren even wat geld te kort komen, dan helpen we elkaar. Nee, met de leefbaarheid is hier niets mis.'

 

Minister Vogelaar: 'Aanpak Emmen is een eyeopener'

 

Een werkbezoek aan Emmen in oktober 2007 staat minister Vogelaar (Wonen, Wijken en Integratie) nog 'scherp op het netvlies'. Ze is lovend over de goede verhouding tussen woningcorporaties en de gemeente en de bovengemiddelde betrokkenheid van burgers. Ze herinnert zich de kleine successen, zoals een verharde ondergrond voor huisvuilcontainers die bewoners hadden laten storten na kleine ergernissen in de buurt. 'Ik vond het een eyeopener dat Emmen niet denkt in termijnen van jaren, maar nog verder in de toekomst kijkt. Als je grote veranderingen doorvoert, creëer je ook een onderhoudsopgave. Je moet met die wijk bezig blijven, anders glijdt hij weer af.' De Emmense aanpak inspireerde haar om twintig miljoen euro (tien voor de prachtwijken en tien voor de rest van Nederland) vrij te maken voor wijkgebonden budgetten.

 

Emmer export?

 

Emmen presenteert zich graag als proeftuin voor wijkvernieuwing. Maar is de Emmer methode ook te exporteren naar Amsterdam Zuidoost, Rotterdam of Limburg? De aanpak is volgens de betrokkenen nooit helemaal te kopiëren, maar het idee van betrokken bewoners die zelf beslissen en bijvoorbeeld een eigen budget hebben kan in alle probleemwijken goed werken. Die mening delen de betrokkenen bij aanpak in Emmen. Als je de schaal waarop je met elkaar plannen maakt maar klein genoeg houdt - een paar straten, een buurt of kleine wijk - dan kennen mensen elkaar en ontstaat er sneller draagvlak. Wethouder Sleeking: 'Op het moment dat de bewoners in de veranderingen geloven, komt de financiering er wel achteraan.'