‘Elke woning is een zoektocht’

Purmerendse wijk Overwhere wordt aardgasvrij

Minstens een maand of twee had het wegdek in de Gasinjetstraat al open moeten liggen. De voortuinen omgewoeld. Maar van enige werkzaamheden om de wijk Overwhere van het gas af te helpen, is deze februaridag niets te zien. Zelfs niet bij de modelwoning die de gemeente Purmerend gedurende het pilotproject heeft betrokken. ‘Na september 2018 hebben we ons plan volledig moeten omgooien’, steekt gemeentelijk programmamanager duurzaamheid Jaspert Verplanke in de tot kantoor omgebouwde woonkamer maar meteen van wal. ‘Op de oude manier zou het nooit zijn gelukt.’

Wéér een geleerde les tijdens de pilot, die najaar 2017 begon. De gemeente Purmerend wil, bij wijze van proef, de kosten vergoeden van de eigenaren van de 95 woningen en hen ook een groot deel van het werk van de energietransitie uit handen nemen. Van aardgas konden ze overstappen op het lokale warmtenet. Eén aanvullende eis stelde de raad: minstens de helft moest mee. En vanwege de noodzaak om tegelijk het verzakkende riool te vervangen, was er haast geboden. Vandaar de grote behoefte om al voor de jaarwisseling de schop in de grond te steken.

Niet gelukt, dus. ‘We wilden de woningen in de wijk via een mantelbuis onder de fundering door aan het warmtenet koppelen’, legt Verplanke uit. ‘Maar dan moest de voortuin van de mensen over drie meter breedte worden opengetrokken. En ook nog eens tot twee meter diep. Je zou de fundering moeten stutten, bronbemaling voor het water dienen te regelen… Wat deden we de buurtbewoners aan? Ik besloot al snel om deze proef helemaal stop te zetten.’ Veel tijd om bij derden te rade te gaan had de gemeente vanwege dat slechte riool niet.

Ook kon het draagvlak onder de buurtbewoners – driekwart wilde mee naar het warmtenet – zomaar afkalven. ‘We zijn samen met Stadsverwarming opnieuw gaan engineeren. Hoe konden we via een andere weg de huizen binnenkomen? Veel bewoners hadden eerder al gevraagd: waarom vervang je de cv-ketel op zolder niet door de warmte-afleveringset en hang je ‘m ook op die plek op? Dat idee hebben we vervolgens op voor- en nadelen onderzocht.’

Paradigma-shift
Ja, het was even ‘een paradigma-shift’, geeft Verplanke aan. ‘Een jaar lang hadden we de bewoners meegenomen in het idee dat er een grote warmteaflever in de meterkast zou komen en dat die de meterkast ook aangepast moest worden. Nu komen we bovenlangs binnen. Dat betekent een pijp met de heen- en retourleiding van het warmtenet langs de voorgevel omhoog en een gat bij de dakgoot, zodat je via de badkamer bij de zolder uitkomt. Dat was technisch allemaal best een dingetje. Voordat we het op grote schaal wilden uitvoeren, hebben we eerst onderzocht of dat mogelijk is. En verdomd, dat bleek het geval.’

Verplanke gaat voor, de steile vlizotrap op naar zolder. Meteen achter het zolderluik is de warmteafleverset tegen de muur gemonteerd, beduidend kleiner dan een gemiddelde cv-ketel. Ja, het idee was al eens eerder ter sprake gekomen, maar toen nog als onveilig afgeserveerd. ‘Als het een keer misgaat, stroomt er heet water van je zolder naar beneden. Maar in de loop van 2018 kwamen er nieuwe technische inzichten en oplossingen. Wij hebben daar uitgebreid met Stadsverwarming over gepraat. Er werden ons voldoende waarborgen gegeven. En er komt voor de zekerheid altijd een lekbak met afvoer onder de warmteset. Trouwens, met een cv-ketel loop je feitelijk hetzelfde risico.’

Maar hoe zouden de wijkbewoners van Overwhere, net gewend geraakt aan het idee van een warmteset in hun hal, op het nieuws reageren? ‘We vreesden dat we veel gedoe over ons heen zouden krijgen’, zegt strategisch adviseur Joke Dijkstra. ‘Als gemeente maakten we immers een flinke draai in ons voorstel.’ Het tegendeel bleek waar. ‘Veel wijkbewoners slaakten tijdens de informatiebijeenkomst een zucht van verlichting. Deze werkwijze is een stuk minder ingrijpend. We hebben de bewoners gezegd: kom in de modelwoning langs om de nieuwe aanpak te bekijken. Ze zijn in groten getale geweest. Vorige week nog een stel dat aangaf: is dit alles?

Individuele strijd
Eind goed, al goed? Nee, zo ver is het nog lang niet, benadrukt Verplanke. ‘Het ei van Columbus hebben we in Purmerend nog altijd niet gevonden. In bijna elk huis is de cv-ketel na een vroegere verbouwing op een andere plek geplaatst. Bij sommige zit de ketel aan een andere zoldermuur, waardoor je meer buizen nodig hebt; soms zit ‘ie een verdieping lager. Elke woning is een individuele zoektocht. Stadsverwarming brengt dat nu per huis in kaart.’

Toch zullen de werkzaamheden voor de bewoners per saldo een stuk minder overlast veroorzaken dan hun eerder bij de aanpak via de meterkast werd voorgespiegeld. Zal het aantal deelnemers aan het buurtproject niet verder gaan stijgen? ‘Koffiedikkijken’, vindt Verplanke. ‘Ik verwacht dat eerlijk gezegd pas als de straat hier straks daadwerkelijk opengaat. Dan zal iedere wijkbewoner zich realiseren dat de gemeente de verbouwing tot een maximumbedrag van 8.835 euro per huis vergoedt. De investering die je anders op een later moment zelf zal moeten plegen, ligt veel hoger.’

Hoeveel last-minute beslissers er misschien ook nog mogen bijkomen, toch is nu al zeker dat niet alle woningen overgaan op het warmtenet. Er bestaat in Overwhere, zegt Verplanke, een klein aantal ‘notoire andersdenkers’ dat ondanks het unieke gemeentelijke voorstel toch van hun vertrouwde gas gebruik wenst te blijven maken. ‘De gasaansluitplicht is nog steeds in de Gaswet opgenomen. Zolang die niet in een warmterecht is veranderd, komen we daar niet onderuit. Dus ja, dat betekent dat als het gasnet hier straks wordt vervangen er voor die paar bewoners toch ook nog een nieuw net moet worden aangelegd. We zijn met Liander inmiddels wel zo ver dat we praten over een gasnet light: een meer flexibele variant die ook minder lang meegaat. Liander ziet ook dat een complete vervanging een desinvestering betekent die je never nooit terugverdient.’

Technisch Verhaal
Het is maar een de vele praktische problemen die in deze ‘pre-realisatiefase’ op Verplanke’s bordje ligt. ‘We zijn de laatste maanden vooral bezig om te bepalen wat er bij Stadsverwarming ligt en wat wij als gemeente moeten doen. Het wordt nu een ongelooflijk technisch verhaal. De straten moeten straks worden opengetrokken. Wie graaft de sleuf van de hoofdaansluiting naar de woning? Hoe ligt die ten opzichte van het riool? Hoe kunnen we regelen dat Liander vooraf al het noodzakelijke werk gedaan heeft?’

Niet alleen de planning van de werkzaamheden is lastig, ook wie uiteindelijk waarvoor financieel opdraait. Verplanke: ‘Stadsverwarming huurt installateurs in om de warmteset te plaatsen. Wij hebben ook installateurs nodig voor veranderingen in de keuken, waar het gasfornuis door een inductieplaat wordt vervangen. Dus kijken we of het dezelfde installateurs kunnen zijn en we een deel van de kosten kunnen delen.’ Hoe houd je als gemeente daarbij grip op de zaak? ‘Het warmtebedrijf, wij als gemeente, Liander, installateurs, rioolbedrijven – die moeten straks allemaal in een soort van consortium terechtkomen, met de gemeente als regisseur’, geeft Verplanke aan. ‘Hoe lastig dat ook is, want de deelnemers en hun rollen staan al vast. Dus ja, je bent de regisseur, maar wel met de handen op je rug. Je kunt niks bij de andere partijen afdwingen.’

Toch ziet Verplanke vooruitgang. En dan vooral bij de belangrijkste partij in het proces: de burger. ’Een jaar geleden ging het bij klimaatverandering nog vooral over ijsberen, het Parijse Klimaatakkoord. Dat is nu vele malen concreter geworden. Je ziet de ene na de andere bewoner met zonnepanelen beginnen. Aan de noodzaak om maatregelen te nemen twijfelt bijna niemand meer, het gaat nu vooral over vertrouwen. Natuurlijk maken de bewoners zich zorgen over de operatie. Daarom laten we ze in de modelwoning voortdurend zien hoe het wordt, en komen wij ons woord na. We zeggen er wel meteen bij: wij betalen uw kosten, maar ook voor ons is dit proces helemaal nieuw. Er kunnen onvermoede obstakels rijzen. Dat wederzijdse bewustzijn moet er wel zijn.’

Maximale vergoeding per inductieplaat
Hoe ver gaat de gemeente Purmerend in het ontzorgen van de bewoners? Programmamanager Verplanke maakt onderscheid tussen bouwkundige aanpassingen, waarvoor de gemeente aan de lat staat, en installatiekundige. ‘Koken, bijvoorbeeld, is een individuele belevenis. Voor de kookplaat en de vervanging van de pannen stellen we een maximaal bedrag van 835 euro beschikbaar. Als je daar recht op hebt, dan krijg je dat bedrag. Dan moet je vervolgens wel de aankoop aantonen met een bonnetje. Wil je bij wijze van spreken een inductieplaat met tien pitten, dan moet je daarvoor zelf bijbetalen.’ De gemeente legt ook de link met het lokale bedrijfsleven. ‘We beschrijven de situatie in de pilotwijk en zeggen: bedrijven, doe er uw voordeel mee. Verder moeten ze er dan maar zelf op inspringen.’