'Einddatum nodig voor het van het gas halen van woningen'
Het met wetenschappers gevulde Expertteam Energiesysteem 2050 tekent in een nieuw rapport de routekaart naar een klimaatneutraal Nederland.
Leg een einddatum vast waarop aardgas niet langer gebruikt mag worden voor de verwarming van woningen en voor koken. Denk aan 2040 of 2045.
Dat is één van vele pleidooien van het Expertteam Energiesysteem 2050 in een eindrapport dat het woensdag overhandigt aan minister Jetten van Klimaat en Energie. Dit rapport moet munitie geven voor het Nationaal Plan Energiesysteem 2050 dat de minister later dit jaar naar buiten brengt.
Het doel: 2050
Het kabinet kondigde eind 2021 de komst van dat nationale plan aan, dat zal beschrijven hoe de Nederlandse staat toewerkt naar het grote doel: een klimaatneutraal Nederland in het jaar 2050. Klimaatneutraal betekent dan niet dat de uitstoot van broeikasgassen volkomen verleden tijd is. Met name in de industrie, de grootste CO2-uitstoter van ons land, zal dat niet volledig mogelijk zijn. Daarom zal daar deels Carbon Capture and Storage (CCS) worden toegepast om op netto nul emissies uit te komen. Oftewel: het afvangen en vastleggen van CO2.
Van het gas af
Een omwenteling in de gebouwde omgeving zal zijn dat alle woningen van het aardgas af gaan. Gemeenten moeten straks het wettelijk wapen in handen krijgen om één voor één wijken aan te wijzen waar het gas op termijn afgesloten gaat worden. De deadline van die totale operatie is 2050, maar het expertteam wil duidelijkere tijdsdoelen. 'Een einddatum voor het gebruik van aardgas voor verwarming en koken, bijvoorbeeld in 2045, schept voor iedereen duidelijkheid en prikkelt tot actie', staat in het rapport. 'Duidelijkheid over het uiteindelijk beëindigen van de aardgasvoorziening in wijken, maakt dat iedereen, inclusief de kopers van hybride warmtepompen, zich daarop kan instellen.'
Totaalvisie
Tegelijkertijd benadrukt het expertteam het belang van een totaalvisie. Als het einddoel een klimaatneutraal Nederland is, dan is niet alleen een nieuwe vorm van verwarming van woningen noodzaak maar ook een optimale isolatie van die woningen. Daarom is 'allereerst een ingrijpend verplicht isolatieprogramma vereist', staat in het rapport. Noodzaak is een onmiddellijke isolatie van huurwoningen (zowel particulier als sociaal) met een F- en G-energielabel. Dit moet gestandaardiseerd worden aangepakt, om snelheid te maken.
Dit advies lijkt overigens niet nieuw. De rijksoverheid heeft al een Nationaal Isolatieprogramma, inclusief prestatieafspraken met woningcorporaties om huurwoningen met een E-, F- of G-energielabel in 2028 geïsoleerd te hebben.
Lage temperatuur
Die optimale woningisolatie is niet alleen van belang voor een comfortabel huis en om energiearmoede te voorkomen, maar ook om te zorgen dat de woningen aan een lagetemperatuursysteem (LT-systeem) gekoppeld kunnen worden. Omdat gas- en kolencentrales in de toekomst verdwijnen, evenals afvalverbrandingsinstallaties (AVI's), zullen er steeds minder bronnen zijn die de geplande warmtenetten van een hoge temperatuur kunnen voorzien. Er zijn te weinig geothermische bronnen met een hoge temperatuur om deze lacune op te vullen.
'Het voordeel van LT-warmtenetten is dat er veel meer lokale bronnen beschikbaar zijn, zoals aquathermie en restwarmte van supermarkten, ziekenhuizen, kantoren, de metro, de riolering en dergelijke', meldt het expertteam. 'Een additioneel voordeel van LT-netten is dat ze modulair aangelegd kunnen worden. Het is mogelijk om klein te beginnen en langzaam maar zeker uit te breiden.'
Deltawerken
Alle huishoudens moeten in 2050 een optimaal geïsoleerd huis hebben, maar niet iedereen is in staat die lasten te dragen. De overheid moet zorgen dat niemand achterblijft in de energietransitie, benadrukt het expertteam. Het vindt rechtvaardigheid een cruciale waarde. Verschillende huishoudens en woningcorporaties zullen dus financieel bijgestaan moeten worden. Dat dat veel geld kost, mag geen belemmering zijn, aldus het rapport. 'Zie de Energietransitie als de nieuwe “Deltawerken” met de financiering en instrumenten daarvoor.'
En de mensen?
Gebrek aan arbeidskracht is ook een berucht obstakel, bij lokale overheden, netbeheerders, adviesbureaus, installateurs en bouwers. 'Misschien moeten zelfs bepaalde sectoren, wat betreft personeel, als cruciaal worden benoemd vanwege het belang van de achterliggende maatschappelijke opgaven. Daarnaast moet zwaar worden ingezet op het uitgebreid delen van ervaringen, het gezamenlijk opdoen van kennis en het verder doorvoeren van innovaties om op die manier de benodigde hoeveelheid arbeidskrachten zoveel mogelijk te minimaliseren.'
Ik kom deze aanbeveling niet tegen in hoofdstuk 8, de hoofdboodschappen. In hoofdstuk 4.7 met de aanbevelingen voor de functie gebouwde omgeving opent de Expertgroep met een visieresultaat in 2050. Daar staat als laatste zin: 'Voorkom een fossiele lock-in. Bepaal een datum, bijvoorbeeld 2040, waarop aardgas niet langer ingezet mag worden voor de energievoorziening in de gebouwde omgeving.' Als er geen vooruitzicht op een fossiele lock-in bestaat, dan is dit geen aanbeveling, maar een suggestie.
Deze zin dient gelezen te worden met hetgeen op pg. 76 geschreven is: 'Er is nog geen datum bepaald waarop het gebruik van aardgas voor verwarming en koken definitief is uitgefaseerd.' De datum is optioneel, het beleid van de regering is dat aardgas tot 2050 een van de energiedragers blijft.
Als gevolg van gesteggel en onduidelijkheid van de datum op het stikstof dossier én het feit dat er nog geen enkele sprake is van vaststaand beleid, investeren boeren niet meer in verdere stikstof reductie. Nu met einddata voor aardgas gaan gooien leidt mogelijk tot een situatie waarbij ook burgers stoppen met het reduceren van hun energieverbruik middels een hybride warmtepomp. Dat moeten we niet willen.