Een intelligente aanpak

In de zoektocht aan het begin van de corona kwam onze regering met de ‘intelligente lockdown’. Die kwalificatie van een overheidsmaatregel verbaasde mij. In eerste instantie probeerde ik tevergeefs te achterhalen wat er precies intelligent was in de aanpak. Later vroeg ik mij af wie heeft bedacht om het woord intelligent in dit verband te gebruiken. Ook vroeg ik mij af of er in de hele wereld een ander land was die officieel beweerde dat ze intelligent bezig waren. Volgens mij niet.

Is intelligentie iets typisch Nederlands? Ik denk niet dat wij intelligenter zijn dan andere wereldbewoners. Er schoot mij een herinnering aan een optreden van voormalig minister Veerman te binnen. In het kader van de achteraf bezien mislukte Reconstructie sprak hij boeren toe. Toen de boeren zich beklaagden over de ingewikkelde en tijdrovende mestboekhouding, was het antwoord van Veerman duidelijk: we kunnen het ook simpel (lees: minder intelligent) doen, maar dan verliest u de derogatie, het versoepelen van de Europese mestnorm.

Wij vinden onszelf goed in intelligente aanpakken. Andere voorbeelden daarvan zijn de PAS, het schone lucht akkoord en de geluidwetgeving met onder meer de ‘Emissiekentallen ac en bc voor niet-remmende spoorvoertuigen en ar,c en br,c voor remmende spoorvoertuigen als functie van de spoorvoertuigcategorie c.’ Afgelopen maanden werd schrijnend duidelijk dat ons intelligente financiële en fiscale systeem het onmogelijk maakte om mee te doen met de wereldwijde financiële sancties tegen Rusland.

Het is niet vreemd om te stellen dat wij onze intelligentie vooral inzetten om te kunnen blijven doen wat we altijd deden en niemand tegen de haren in te strijken, lees: politieke afbreukrisico’s te minimaliseren. Intelligente aanpakken vormen de smeerolie van ons poldermodel. Ik vraag mij steeds vaker af wanneer wij de grenzen bereiken van onze intelligente benadering van grote maatschappelijke opgaven.

Deze vraag houdt mij ook bezig met betrekking tot de energietransitie. Ik las het stenogram van de vergadering van de Tweede Kamer op dinsdag 19 april 2022 over het Klimaatakkoord gebouwde omgeving. Naast de relevante moties over de mate van dwang bij het aardgasvrij maken van woningen, ging het merendeel van de moties over de technische uitvoering de verduurzaming. Dat varieerde van voorrang voor zonnepanelen van Nederlandse fabrikanten, toepassing van construction stored carbon in het beleid, een subdoelstelling voor aardgasreductie, het aanmerken van enkelglas als een woninggebrek, het vereenvoudigen van het recht van initiatief van huurders, het per direct toepassen de subsidieregeling van 30 procent ook voor één energiebesparende maatregel en het expliciet opnemen van toegepaste ventilatie in het Nationaal Isolatieprogramma.

Zo werd er ook voorgesteld om in de jaarlijkse rapportage van het Nationaal Isolatieprogramma aan te geven ‘in welke mate het risico op energiearmoede is verminderd en in hoeverre de lokale aanpak eraan heeft bijgedragen dat woningen van huishoudens met weinig financiële mogelijkheden en/of bureaucratisch doenvermogen toch beter zijn geïsoleerd.’ Ik wens de ambtenaar die deze eventuele opdracht krijgt toegeschoven succes.

Het mooiste zou zijn om deze column af te sluiten met positieve wijze woorden. Daarvoor vind ik het onderwerp echter te complex. Als ik op dit moment meer zou schrijven zou het vooral ingewikkeld worden. Wat mij doet denken aan Govert Geldof, een oud-collega van Tauw, die zich al heel lang bezighoudt met complexiteit: ‘het is complex, wij maken het ingewikkeld’. Aanrader: Mijn YouTube-filmpjes over complexiteit – Geldofcs

Mijn gedachten worden nu vooral in beslag genomen door een korte overdenking van Ria van den Brandt op 4 mei bij het Etty Hillesum-monument. Wat daarvan vooral is blijven hangen is ‘de dictatuur van het eigen belang.’ Ik sluit niet uit dat daar de basis ligt van de exponentieel toenemende complexiteit van de grote maatschappelijke opgaven. En dat al onze ingewikkelde systemen worden bedacht door ambtenaren voor bestuurders die vele dictators willen dienen.