Commissie: 'wederombouw' van Brabant vereist

‘Brabant is binnen een eeuw van één van de natste provincies een van de droogste provincies geworden. En deze ‘ontwateringsmachine’ heeft de provincie zelf veroorzaakt door een te snelle onttrekking van grondwater en te snelle afvoer van regenwater. Aldus Melanie Maas-Geesteranus, voormalig staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat (kabinetten Balkenende) die half september na een jaar onderzoek het eindrapport presenteerde van de onafhankelijke adviescommissie Droogte. Titel: ‘Zonder water, geen later’.

Wederombouw

'Het Brabantse grondwaterpeil is sinds 1950 een halve meter gezakt. Het gevolg is schade aan de natuur, maar er is ook gewasschade en er zijn meer natuurbranden, met in de toekomst ook een tekort aan drinkwater en te weinig water voor de industrie.’ De conclusies van de adviescommissie zijn niet mals. Ze bepleit niets minder dan een ‘wederombouw’ van Brabant tot een kampioen ‘grondwaterrijke provincie’ in 2040. Nu is de provincie nationaal kampioen grondwaterwinning. Alleen al voor de behoefte aan drinkwater is 229 miljoen kubieke meter per jaar nodig. Geen andere provincie onttrekt meer grondwater.

Vreemd fenomeen

Feitelijk is de droogte in Brabant een vreemd fenomeen. Want er is water genoeg. Er valt maar liefst 1.760 miljoen kuub regenwater. Liefst 1.500 miljoen daarvan wordt echter direct afgevoerd via sloten, beken en kanalen, aldus het rapport in navolging van eerder onderzoek van kennisinstituut Deltares. Dus er blijft 260 miljoen kuub over voor aanvulling van het grondwater.

Drinkwater

Daar snoept drinkwaterbedrijf Brabant Water direct het leeuwendeel met 229 miljoen kuub vanaf. De boeren gebruiken in een droog jaar als 2022 ook 100 miljoen kuub. ‘Er wordt in Noord-Brabant door de hoogproductieve en export-georiënteerde land- en tuinbouwsector acht keer meer beregend dan in andere zandgebieden’, aldus het rapport. De industrie is ongeveer stabiel op 30 miljoen kuub en gemeenten en burgers hebben 20 miljoen kuub nodig voor hun zwembaden en zwembadjes en voor hun sportvelden en gazons.

Vasthouden

Het devies van de commissie Maas-Geesteranus is daarom niet langer ad-hoc maatregelen te treffen, zoals beregeningsverboden voor de boeren, maar structureel 200 tot 250 miljoen kubieke meter water per jaar vast te houden. Het voorstel is dat de landbouw en de drinkwatersector 100 miljoen kuub minder grondwater onttrekken door andere bronnen te benutten, zoals verregaand gezuiverd rioolwater en ontzilt brakwater. De rest, 100 tot 150 miljoen kuub moet komen door overvloedig regenwater in de overwegend zandbodem te infiltreren en op die manier het grondwater aan te vullen, aldus het rapport.

Droogteregisseur

Conform de poldergeest meent de commissie dat iedereen aan de bak moet. Dat onderstreepte deze week ook Deltacommissaris Peter Glas op Prinsjesdag bij de aanbieding van het Deltaprogramma 2023. ‘Ga aan de slag om de nu al zichtbare gevolgen van extreem weer op te vangen’, zei Glas. De Brabantse commissie richt zich tot alle dertien deelnemers van het zogeheten Breed Bestuurlijk Grondwateroverleg, tevens de opdrachtgevers van de studie. Zowel landbouw als drinkwaterbedrijven en zowel waterschappen als provincie moeten vaart gaan maken.

Buitenboordmotor

Hoe? ‘Onder andere door een onafhankelijke gezaghebbende droogteregisseur te benoemen die een passend bestuurlijk-financieel arrangement organiseert. Die moet als een ‘buitenboordmotor’ en ‘waterdrager’ projecten aanjagen en zorgen voor een ‘kortsluiting’ tussen grondwatersysteem en de waterketen’, aldus het advies.

Meeliften

Analoog aan het Deltafonds bepleit de commissie een provinciaal Droogtefonds dat moet worden gevuld door de belanghebbende partijen. Zo’n fonds zou de provincie na de Statenverkiezingen van 2023 kunnen instellen. Daarbij moeten andere ruimtelijke opgaven meeliften met de maatregelen ter verhoging van het grondwaterpeil, ziet ook de commissie: vermindering van de stikstofneerslag, verbetering van de waterkwaliteit, natuurontwikkeling én natte, extensieve vormen van landbouw in bufferzones rond natuurgebieden.

Extreem laag

Maas-Geesteranus noemt ook het drinkwatertarief van 90 eurocent voor duizend liter extreem laag. ‘Dat is niet bepaald een prikkel tot verandering. Verhoging van het tarief is echter al jaren een lastige discussie, maar daarom willen we ‘m niet uit de weg gaan. Voor consumenten zou een gestaffeld tarief kunnen gelden, bovenop een basistarief. De commissie bepleit ook een markt voor ‘waterdiensten’, waar betaald kan worden voor waterrecreatie, waterberging of waterinfiltratie.

Functie volgt klimaat

Aan plannen en ideeën ligt het niet in Noord-Brabant. De provincie beschikt al zeker vijf jaar over beleidsplannen water en ook de drie waterschappen zijn initiatieven begonnen, zoals een proef met een waterhouderij ten noorden van Helmond. Daar is een soort stuwmeer ingericht waar regenwater ten tijde van overvloed kan worden geborgen als appeltje voor de dorst tijdens droogte. Boeren kunnen er water uit onttrekken en het is een mooi en natuurlijk ogend recreatiegebiedje. Verderop wordt spoelwater van bierbrouwer Bavaria hergebruikt.

Doorzettingsmacht

Het blijft echter voorlopig bij deze initiatieven en er is nog te weinig bestuurlijke doorzettingsmacht om de  succesrijke voorbeelden met zachte drang in de regelgeving en vergunningverlening op te nemen. De commissie spreekt van ‘functie volgt klimaat’, dus een gebruik van land dat aan een hoger grondwaterpeil is aangepast. Ook suggereert de commissie een verplichte hemelwateropvang en infiltratie voor nieuwbouw vast te leggen in het Bouwbesluit.