1 jaar Omgevingswet: leren, groeien en samenwerken

Op 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. Deze wet is ontworpen om de processen rondom ruimtelijke ontwikkelingen te vereenvoudigen en meer integraliteit te bieden. Met de insteek van ‘ja, mits’ stimuleert de wet nieuwe mogelijkheden, terwijl kortere procedures en meer ruimte voor lokale afweging zorgen voor flexibiliteit. Dit zijn positieve veranderingen voor zowel burgers als bedrijven. 

Nu, een jaar later, kijken we terug op de eerste ervaringen met deze nieuwe wetgeving. Dit doen we samen met Jeroen Kemperman, programmamanager strategie & ontwikkeling bij Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant (OMWB) en werkzaam als freelance professional Ruimtelijk Domein bij Bestuursacademie Nederland. Jeroen Kemperman is zowel inhoudelijk als in de uitvoering betrokken bij onze opleidingen, specifiek gericht op de Omgevingswet en Handhaving milieu. 

De overgang van Wabo naar Omgevingswet 

Aan het eind van 2023 zijn er nog veel vergunningaanvragen ingediend onder de inmiddels oude Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Hier lagen verschillende redenen aan ten grondslag: 

• De Wabo was een vertrouwde basis. 
• Er bestond angst dat het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) niet goed zou functioneren. 
• Door het indienen van aanvragen onder de Wabo werden milieuleges, die onder de Omgevingswet opnieuw zijn geïntroduceerd, vermeden. 

Door deze toestroom aan aanvragen (Wabo-periode) en de relatief langzame opstart van nieuwe aanvragen onder de Omgevingswet, hebben vergunningverleners het eerste halfjaar nog weinig praktijkervaring opgedaan met de nieuwe regelgeving. Daarnaast zijn er voor veel situaties meldings- en informatieplichten in plaats van vergunningen nodig, wat mogelijk ook een afname in aanvragen verklaart.   

Gebruiksvriendelijkheid van het DSO 

Het DSO speelt een centrale rol in de uitvoering van de Omgevingswet, maar de gebruiksvriendelijkheid laat nog te wensen over. Bij een eenvoudige aanvraag worden gebruikers al geconfronteerd met (veel) complexe en randvoorwaardelijke vragen, terwijl zij verwachten dat het systeem direct ingaat op de gewenste ontwikkeling. Deze complexiteit kan ontmoedigend werken, wat het belang van handhaving verder benadrukt. Ook de kwaliteit van de ingediende aanvragen en meldingen laat nog te wensen over.  

Nieuwe inzichten in milieuaspecten 

Een opvallende wijziging is de focus op milieubelastende activiteiten (MBA’s) in plaats van op één inrichting. Deze MBA’s zijn vastgelegd in het Besluit activiteiten leefomgeving (Bal) en de Bruidsschat. In de praktijk blijkt echter dat bedrijven vaak nog worden gezien als één geheel, omdat veel activiteiten functioneel met elkaar verbonden zijn. 

De Omgevingswet zelf heeft tot nu toe weinig nieuwe regels geïntroduceerd. Veel voorschriften zijn overgenomen uit de eerdere wetgeving en terug te vinden in de hoofdwet en Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB’s). Sommige regels zijn vervallen en vallen nu onder de zogenaamde ‘zorgplicht’, een principe dat naar verwachting in de komende jaren voor interessante discussies zal zorgen. Het volgen van jurisprudentie is een must.   

De rol van gemeenten: van visie naar omgevingsplan 

Gemeenten spelen een cruciale rol in de verdere uitwerking van de Omgevingswet. Hoewel veel gemeenten al een eerste versie van hun omgevingsvisie hebben opgesteld, blijft deze vaak abstract en algemeen. Concrete keuzes zullen uiteindelijk worden vastgelegd in het omgevingsplan, dat uiterlijk in 2032 gereed moet zijn. 
Het opstellen van een omgevingsplan vraagt om een duidelijke visie: 

• Welke onderwerpen wil je wel of niet regelen? 
• Met welke diepgang doe je dat? 
• Hoe structureer je een dergelijk document? 

Dit proces vraagt om samenwerking met zowel interne als externe partijen. Gelukkig zien we dat deze samenwerking steeds beter van de grond komt.  

Persoonlijke mening 

Ik sta volledig achter de gedachtegang en ambitie van de Omgevingswet. Het streven naar meer integraliteit, kortere procedures en ruimte voor lokale afwegingen biedt enorme kansen voor zowel burgers als bedrijven. Toch laat de praktijk zien dat we er nog niet zijn. Het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) is nog niet optimaal gebruiksvriendelijk, en de overstap naar een focus op milieubelastende activiteiten vraagt tijd en aanpassing. Bovendien zijn veel gemeenten nog zoekende naar hoe ze hun omgevingsplan concreet en toekomstgericht kunnen vormgeven. Dit onderstreept dat we nu in een leerfase zitten, waarin samenwerking en praktijkervaring cruciaal zijn om de potentie van de Omgevingswet daadwerkelijk te realiseren.