Gedifferentieerde afvalstoffenheffing een 'balanceeract'

Sinds 1 januari 2023 geldt in Zwolle, net als in inmiddels 40 procent van de Nederlandse gemeenten, een recycletarief. Inwoners betalen per keer dat zij hun afval inleveren. De cijfers over het eerste jaar zijn positief blijkt nu uit onderzoek: er werd 40 procent minder restafval opgehaald. Maar sommige Zwollenaren denken dat het afval simpelweg op straat belandt. En dat krijgt wethouder Paul Guldemond (D66), die deze conclusie niet terugziet in de cijfers, van zijn inwoners flink te horen.

Social media

Wie de Zwolse wethouder op X opzoekt komt al snel ontevreden berichten tegen. Bijna dagelijks verschijnen er foto’s van afvalzakken die op straat zijn gedumpt. Vaak naast de ondergrondse containers waarvoor inwoners nu moeten betalen om ze te openen. Onder de berichten, veelal gericht aan het persoonlijke X-account van de wethouder, staan teksten als ‘de buurt verloedert’, of ‘het is weer een puinhoop in ons mooie centrum’.

Beleid schuldig

‘Godbless het afvalbeleid van de gemeente Zwolle’, schrijft een bijzonder sceptische inwoner van de wijk Bollebieste. Want het recycletarief, ook wel ‘Diftar’ (voor gedifferentieerd tarief) genoemd, is volgens veel van de klagers schuldig. Het kost nu immers geld om je afval in te leveren, dus het maar op straat gooien is de goedkopere optie. Indien je niet gesnapt wordt door de handhaving tenminste. De ‘afvalfotografen’ zien de afvalbergen steeds hoger worden. ‘Dweilen met de kraan open’, constateert een van de ontevreden social media-gebruikers.

Uitleggen

Guldemond ziet de ontevreden berichten zelf ook, en gaat ook wel eens in gesprek met de melders. ‘Ik vind dat ik het moet kunnen uitleggen’, zegt hij. ‘Uiteindelijk gaat het om inwoners met zorgen over hun leefomgeving. Het wordt soms wat onvriendelijk, of onfatsoenlijk. Dan ga ik ook niet verder in gesprek. Maar ik besef me wel dat je als portefeuillehouder aangesproken kan worden op het beleid.’

Politieke discussie

De bezwaren waren er volgens Guldemond, die sinds 2022 wethouder is op de portefeuilles Circulaire Economie (waaronder afval), Werk & Inkomen en Financiën & Bedrijfsvoering, al lang voor de invoering van het recycletarief en al lang voor zijn eigen aantreden. ‘Het besluit om over te gaan op Diftar is al sinds 2016 in de maak. In de politieke discussie zijn er toen ook veel zorgen geuit over een toename aan bijplaatsingen. Een deel van de Zwollenaren ziet hun zorgen bevestigd, maar dat mensen zich storen aan afval op straat is natuurlijk geen nieuw verschijnsel.’

Resultaten

‘Een ruime meerderheid van de raad was uiteindelijk voor de invoering van Diftar. Er waren voor- en tegenstanders van het beleid, maar de tegenstanders zijn de enige die nu nog hun punt blijven maken.’ Volgens Guldemond laten de nieuwste cijfers zien dat het beleid succesvol is. Er is 40 procent minder restafval opgehaald. Een enorme daling in het eerste jaar. Maar waar al dat restafval dan heen is? Er wordt meer afval gescheiden, ook dat kan de gemeente zien. Er komt meer papier binnen, meer plastic, en meer GFT. Maar daarmee is niet het hele verschil verklaard.

Waar gaat het heen?

‘We zien daarnaast dat kringloopwinkels meer spullen aangeboden krijgen, dat is ook het geval bij het grofvuil. Maar we denken ook dat inwoners daadwerkelijk bewuster omgaan met hun afvalproductie en dus ook minder afval produceren. Een kleine factor kan zijn dat ondernemers voorheen ondanks dat het niet mag afval inleverden via hun persoonlijke afvalpas, maar dat ze dit nu daar een kostprijs aanhangt niet meer doen.’

'Het ligt niet in de bosjes'

Guldemond is in ieder geval stellig over het verwijt dat afval nu op straat beland. ‘Het ligt niet in de bosjes. Dat zie je ook niet. Wat mensen soms zien zijn bijplaatsingen in een beperkt aantal wijken. Dat kan nooit de afname van 40 procent verklaren.’ Volgens de gemeente is het aantal meldingen over afvaldumpingen toegenomen, maar is het aantal kilo’s illegaal gedumpt afval dat de gemeente moet verwerken niet toegenomen.

Discussie

Dat er meer meldingen zijn betekent natuurlijk niet automatisch dat er meer afval gedumpt wordt. Zoals gezegd, in Zwolle werd de discussie over de Diftar vrij uitvoerig gevoerd. Inwoners die zich zorgen maken over afvaldumpingen zijn wellicht eerder geneigd deze ook te melden. Daarnaast denkt Guldemond dat het mogelijk is dat buurtbewoners gedumpt afval voorheen nog wel eens met hun eigen pasje in de container deden, maar hiertoe niet meer bereid zijn vanwege de kosten die daaraan verbonden zijn.

Verklaringen

Overigens zegt Guldemond dat de discussie in Zwolle nog wel meeviel vergeleken met hoe het er in Arnhem aan toe ging. Daarentegen was de tegenreactie op het nieuwe beleid een stuk minder hevig in de kleinere landelijke gemeenten rondom Zwolle. ‘Waarom? Dat durf ik niet met zekerheid te zeggen. Wij zien wel dat bijplaatsingen het vaakst voorkomen in wijken met veel hoogbouw, en dat er een hoge correlatie is met lagere inkomenswijken en stedelijkheid. Dumping in de bosjes zien we trouwens niet.’

Financieel bezwaar 'zou niet moeten'

‘Dat vind ik fascinerend. Dat mensen wel bereid zijn hun afval naar de container brengen om het vervolgens ernaast te zetten.’ Of dat er op zou kunnen wijzen dat mensen wel willen, maar daadwerkelijk financiële bezwaren voelen om hun afvalpas te gebruiken; ‘dat zou kunnen, maar zou niet moeten. Inwoners met een laag inkomen kunnen kwijtschelding krijgen voor de afvalstoffenheffing, en daarnaast zou je als je als gezin je afval normaal scheidt altijd minder kwijt moeten zijn dan in de oude situatie.’

Hotspotbenadering

Wordt de soep dan niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend? En zijn alle bezorgde burgers op X doorgeslagen? ‘Nee dat niet. Het zijn terechte zorgen van inwoners waar we als gemeente iets mee doen. Wij doen aan hotspotbenadering. Het zijn veelal dezelfde plekken waarover meldingen binnenkomen. We halen het afval weg, maar analyseren ook of er omgevingsfactoren zijn, of dingen die wij beter kunnen doen in de communicatie naar de omwonenden. Gedragsverandering heeft ook tijd nodig.’

Uitvergroot?

Desalniettemin moet de ‘afvalproblematiek’ wel op waarde worden geschat, vindt de wethouder. ‘Het is een klein aantal inwoners die een terechte zorg delen, maar het is absoluut geen massale discussie. De meeste mensen zijn positief, en zeggen bijvoorbeeld dat ze door het tarief zich aangemoedigd voelen om hun afval beter te scheiden. Dat gezegd hebbende is afval binnen mijn portefeuille het onderwerp waar ik verreweg de meeste respons over krijg. Het raakt mensen direct in hun leefomgeving.’