‘Iedereen voelt nu dezelfde landschapspijn’

Met de Verklaring van Davos spraken de Europese ministers van Cultuur in 2018 af de omgevingskwaliteit te verbeteren. Rijksbouwmeester Floris Alkemade over de betekenis voor de Nederlandse praktijk. ‘De prachtigste landschappen worden vernacheld.’

Dooddoeners 

Een ‘opmerkelijke oproep om cultuur nadrukkelijker met het bouwen te verbinden’, noemt rijksbouwmeester Floris Alkemade de ‘Verklaring van Davos’. Er moet, valt in de verklaring te lezen, voortaan korte metten worden gemaakt met de veelvuldig opgetrokken ‘karakterloze bouwwerken’, met ‘de toename van gezichtsloze ongebreidelde stadsuitbreiding’ en ‘de achteruitgang van de historische structuur en het verlies van regionale tradities en identiteit.’ Wie zal het met dergelijke dooddoeners niet eens zijn?

Toch blij
Toch is Alkemade blij met ‘Davos’. ‘Ooit was het vanzelfsprekend dat omgevingskwaliteit volwaardig werd meegenomen in onze bouwcultuur’, zegt hij. ‘De laatste decennia zie je dat vooral een economische machine de ruimtelijke beslissingen aanjaagt. De kwaliteit van het landschap erodeert. Je krijgt met de Verklaring van Davos nieuw gereedschap in handen om dit onderwerp te agenderen.’ Op verzoek van minister Van Engelshoven (Cultuur) maakten de Raad voor Cultuur en het College van Rijksadviseurs een vertaling van ‘Davos’ naar de Nederlandse praktijk.

‘Davos’ lijkt een welkom steuntje in de rug voor de rijksbouwmeester.
Alkemade: ‘Nou, dan toch vooral voor het land en heel Europa, zou ik zeggen. Iedereen voelt momenteel dezelfde landschapspijn. En het gebrek aan ruimtelijke kwaliteit heeft ook z’n consequenties voor de biodiversiteit en de keuzes die we moeten maken voor de energietransitie. Als we de waarden waar we op willen sturen niet op orde hebben, dan gaat een aantal zaken straks fundamenteel niet goed.’
 
Nederland was altijd een lichtend voorbeeld qua ruimtelijke ordening. Hoe urgent is ‘Davos’ voor ons?
‘Wij komen uit een rijke traditie, ontstaan vanuit de waterschappen. Samenwerken, plannen en inrichten zit van oudsher in onze cultuur. Vroeger hadden wij een ministerie, Vrom, dat zich daar expliciet op richtte, maar dat is opgeheven. Je ziet dat veel taken naar lagere overheden zijn overgebracht. Op zich een logische beweging, ter plekke moeten immers de oplossingen worden gevonden. Maar het ging gepaard met een enorme bezuinigingsronde. Gemeenten hebben geen stedenbouwkundige diensten meer, niet meer de deskundigen die voorbereid zijn op de complexe vragen die nu op hen afkomen. Door het ontbreken van regie worden ook bij ons de prachtigste landschappen vernacheld.’

Moet het rijk weer meer doorzettingsmacht krijgen?
‘Niet meer macht, wel visie. Nu lijkt het alsof het rijk het afstoten en delegeren van taken heeft opgevat als een excuus om niet meer over de nationale belangen na te hoeven denken. De Nationale Omgevingsvisie moet dat gat gaan vullen. Maar de vraag is hoeveel visie daar nu uiteindelijk in staat. Wij hebben geprobeerd er visie aan toe te voegen met ons Panorama Nederland. Om de enorme ruimtelijke opgave die er ligt concreet te verbeelden. Met het vormen van een visie kan het rijk ook beter de regie in handen nemen.’

Dus geen doorzettingsmacht voor het rijk, maar wel ruimtelijke regie?
‘Daar ligt een subtiel onderscheid. Bij macht kun je iets aan iemand opleggen. Regie is voor het rijk een manier om op regionaal niveau mensen te verleiden om mee te denken, door te tonen wat er mogelijk is. Bij de regionale energiestrategieën wordt nu een dergelijk schaalniveau gehanteerd. Dat is ook de perfecte schaal om onze inzichten over de kwaliteit van de leefomgeving op te concentreren. Je ziet dat burgers zich nadrukkelijk verbonden voelen met het landschap in hun regio. Een Achterhoeker voelt zich Achterhoeker, een West-Fries is een West-Fries. Maar je wilt geen systeem waarbij in al die regio’s de windmolens aan de rand komen te staan. Je zoekt naar een overkoepelende logica. Dat is bij uitstek een taak van de rijksoverheid.’

Lees het hele interview met Floris Alkemade deze week in BB05 (inlog)