Europese groentetuin valt droog

Zuid-Spanje heeft zwaar te lijden van de droogte. Rivierwater moet worden aangevuld met ontzilt water uit de zee. Met Europese fondsen hopen de regio’s hun watermanagement een impuls te geven.

Green deal moet Spaanse oogsten redden

De droogte te lijf
Vrijwel overal in Europa wordt het steeds droger. Wat valt er tegen te doen? In een serie belicht Binnenlands Bestuur de aanpak van diverse Europese landen. In deel 3: Spanje

In de Zuid-Spaanse regio Murcia is de gemiddelde jaartemperatuur 16 graden, wel een graad of zes warmer dan bij ons. Er valt slechts zo’n vierhonderd millimeter neerslag per jaar. Dat is de helft van wat er in Nederland valt. Een kwart van de stedelijke bevolking leidt daardoor onder waterstress, zeggen wetenschappers van de Universiteit van Murcia. Ze hebben een vrijwel voortdurend gevoel van wateronveiligheid door de schaarste.

De dorre regio zet in op wetenschap en techniek om aan de waterbehoefte van inwoners te voldoen. En ook aan die van de landbouw: Murcia is de fruit- en groentetuin van Europa, de ‘Huerta de Europa’, die onze markten vult met limoenen, watermeloenen en grapefruits.

Maar vanwege de gebruikte techniek is het ook een laboratorium voor Europa op het gebied van watermanagement. Net als een aantal andere Spaanse regio’s zet Murcia in op waterfabrieken die zeewater ontzilten en geschikt maken voor menselijke consumptie. Dat is een kostbare zaak, wel vier keer zo duur als het gebruik van het zoete water uit de rivier de Taag en het Taag-Segurakanaal. Maar de Taag stroomt door de droogte steeds minder hard. En de ingenieuze Taag-Segura Transfer, die water uit de Taag via een hydraulisch systeem doorsluist naar het (nog) drogere Spaanse achterland, dateert uit de tijd van het Franco-regime en is daarom politiek omstreden.

Hergebruik
Het ontzilten is behalve duur ook milieu onvriendelijk: het kost veel energie. Bovendien is het Spaanse stroomnet gevoelig voor uitval. Daarom produceert de grootste water fabriek minder water dan zou kunnen, zeggen de onderzoekers. Murcia zet daarnaast in op hergebruik. De regio verspilt bijna geen druppel afvalwater. ‘We zijn wat dat betreft de referentie voor andere landen voor hergebruik van afvalwater’, zegt de regeringsleider van de regio Murcia, Fernando López.

Volgens López heeft Spanje voldoende water, maar moet dat beter worden verdeeld. ‘We moeten zorgen voor een nationaal hydrologisch plan dat ertoe leidt dat water in alle regio’s terechtkomt. Waterbekkens moeten met elkaar verbonden zijn. En we moeten zorgen voor hergebruik van afvalwater; voor drainage en efficiency.’

Precisie-landbouw
Maar er dreigen wel problemen. ‘De toekomst voor de landbouw is onzeker, omdat de huidige centrale regering voorstelt de Taag-Segura Transfer te sluiten’, waarschuwt López. ‘Een waterinfrastructuur die de afgelopen veertig jaar een onderdeel is geworden van sociale binding, economische ontwikkeling en het scheppen van werkgelegenheid.’ Dus zet de regio Murcia in op duurzame en precisie-landbouw: een model dat bestaat uit het toepassen van de exacte hoeveelheid water die een plant op elk moment nodig heeft. Daartoe wordt de meest geavanceerde irrigatietechnologie van stal gehaald. Ook worden de te telen gewassen aangepast aan de water tekorten. López: ‘De onzekerheid is groot. De situatie is moeilijk als de centrale overheid haar waterbeleid niet ombuigt.’

Om de Spaanse waterarmoede te lenigen, worden Europese fondsen in stelling gebracht. Zuidelijk Spanje heeft haar hoop gevestigd op de Green Deal. Snelle beschikbaarheid van het geld is nodig, aldus regeringsleider Juanma Moreno van de Zuid-Spaanse regio Andalusië. Moreno: ‘Er is grote behoefte aan consensus tussen de stakeholders. Het is van het grootste belang voor de inwoners van Andalusië dat er niet verdere vertragingen zijn. Dit is niet de tijd om ons te verliezen in theoretische discussies. Het is tijd om eenheid en begrip te tonen en onze blik te houden op het gemeenschappelijke project Europa.’ Met de Green Deal wil Andalusië het watermanagement verbeteren. ‘We hopen dat het leidt tot een upgrading van onze waterinfrastructuur, zodat die beter presteert en een betere aanvoer garandeert.’ Verder zet Andalusië net als Murcia in op hergebruik van water voor de landbouw en het ontzilten van zeewater.

Tweede leven
Over het volgende gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) wordt momenteel onderhandeld, terwijl de EU-fondsen voor het herstel van de economie, NextGenerationEU binnenkort beschikbaar komen. López: ‘Vanuit Murcia verdedigen we de noodzaak om zoveel mogelijk middelen naar de diverse regio’s te laten vloeien. Zo kunnen we vooruitgang blijven boeken op het gebied van waterzuivering en hergebruik. Een tweede leven voor water is de beste manier om aanbod en duurzaamheid te garanderen. De klimaatverandering breidt zich uit van het zuiden naar het noorden van Europa. Maar in de regio Murcia zijn de effecten al heel duidelijk zichtbaar.’

Overigens krijgt López daarbij wél hulp uit Madrid: de helft van de herstelgelden gaat naar de regio´s, heeft de Spaanse premier Sánchez bepaald.

Europese green deal moet lokaal worden ingevuld
Watermanagement is ook een issue dat onderdeel van de Green Deal kan zijn, waar lokale overheden kunnen putten uit Europese fondsen en kennisuitwisseling. En die Green deal moet nog veel lokaler worden ingebed, zei Frans Timmermans als first vice-president van de Europese Commissie verantwoordelijk voor de Green Deal in oktober tegen lokaal en regionaal bestuurders van het Comité van de Regio’s (CvdR). ‘Klimaatactie begint op de straten in onze steden en buurten.’ Daarom wil Timmermans dat het Comite van de Regio’s een steviger positie krijgt in het Klimaatpact dat dit jaar nog wordt gesloten. Intussen zet het CvdR al volop in op een lokale aanpak. Er is een werkgroep van CvdR-leden die Green Deal Going Local heet en die moet zorgen dat steden en regio´s directe fondsen krijgen. Verder heeft het CvdR de tweehonderd best practices uit de steden en regio´s uit de EU verzameld en online gezet op https://cor.europa.eu/en/regions.

Want dat is het uiteindelijke doel, zegt de burgemeester van Warschau, Rafal Trzaskowski. Het gaat volgens hem om de directe fondsen. ‘Maar het gaat er ook om het Klimaatpact te laten dienen als paraplu voor samenwerking en uitwisseling tussen de regio’s.’