De provincie als energiefabriek

Na de verkoop van haar belang in energiebedrijf Nuon moest de provincie Friesland naar nieuwe energiebronnen op zoek. Dat gebeurt in de vorm van een coöperatie die werkt met lokale opwek. ‘Heel simpel komt het erop neer dat je zélf energieleverancier wordt.’

Vlak voordat je vanuit Friesland de Afsluitdijk opdraait, zie je als automobilist de reusachtige gestalten van negen windturbines. Dit is het windpark Nij Hiddum-Houw. De windmolens hebben een piekhoogte van 188 meter. De Oldehove, de oude scheve toren in hartje Leeuwarden, past daar met zijn slechts veertig meter makkelijk vier keer in. Vier van deze gloednieuwe windturbines zijn gekocht door Friese overheden: twee door Wetterskip Fryslân, twee door de gemeente Súdwest-Fryslân. Deze kostbare aanschaf is onderdeel van een revolutie in de provincie: de Friese overheden – zowel gemeenten, waterschappen als provincie – zijn over een paar jaar energie-onafhankelijk.

Isolde den Haring kan dat uitleggen. Behalve Statenlid in de provincie Groningen namens de PvdA is zij directeur van OVEF: de Coöperatie Openbare Verlichting & Energie Fryslân. Deze collectieve inkooporganisatie namens de Friese overheden werd in 2008 opgericht toen de provincie haar grote belang in energiebedrijf Nuon had verkocht. Vanaf dat moment moesten de overheden bedenken waar ze de energie vandaan haalden voor de openbare verlichting en verwarming van hun kantoren. In die zoektocht naar de goedkoopste energieleverancier werden de krachten in OVEF gebundeld.

Aanbesteding

De normale manier om een energieleverancier te vinden, is het doen van een openbare aanbesteding. ‘De laatste aanbesteding was gedaan in 2017’, zegt Den Haring. ‘In de loop van 2019 gingen we denken: er komt weer een nieuwe aanbesteding aan. Hoe gaan we dat doen? We zitten nu in de energietransitie, en de overheid wil het goede voorbeeld geven. Onze leden wilden afnemen van lokale energiecoöperaties, maar dat mag niet van de Aanbestedingswet. Je kiest dan zelf een energieleverancier uit, en dat wil die wet voorkomen. Soms mag je regionaliteit als criterium meenemen in de aanbesteding, maar juist bij energie niet.’

‘We hebben toen gekeken naar veel aanbestedingen bij andere kleine overheden en steden, maar vonden nergens de oplossing. Tot we op het spoor kwamen van Agem, een energiecoöperatie in de Achterhoek. Zij hebben de oplossing, dachten wij. Heel simpel komt het erop neer dat je zélf energieleverancier wordt. Ik heb dat aan de ledenvergadering voorgelegd, aan de wethouders, de gedeputeerde en het waterschap. Het kostte me een jaar voor ik het er doorhad. Ik moest hen overtuigen dat we geen onnodige risico’s liepen. Dat was net klaar toen Rusland Oekraïne binnenviel. Iedereen riep daarna: we moeten nu direct van ons contract met Gazprom af.

Maar het opzeggen van het contract zou Gazprom te veel opleveren. Dus besloten we te wachten tot dat contract is afgelopen, en dat we daarna niet alleen zelf elektriciteit, maar ook gas gaan leveren.’ Dat is alleen mogelijk dankzij de samenwerking met het lokale beursplatform Entrnce, zegt Isolde den Haring. Entrnce is een volle dochter van net werkbedrijf Alliander dat in 2017 met beurssoftware op de markt kwam om lokale vraag en aanbod van elektriciteit bij elkaar te brengen. ‘Wat wij zagen aankomen, is dat er veel lokale opwek komt, en dat dan vroeg of laat de wens ontstaat om die uit te wisselen’, is de uitleg van Rob van der Horst, directeur van Entrnce.

Lokale bronnen

‘Dit platform is gebouwd met het doel om vanuit een individuele windmolen een contract te kunnen sluiten met een individuele gebruiker. Dat kan een contract zijn met een fabriek, of met een groep huishoudens. Je kunt transparant zien van wie je de energie gekocht hebt en aan wie je die energie hebt verkocht. OVEF wilde geen Europese aanbesteding meer doen, zoals traditioneel moest. Maar in de aanbestedingswet staat dat de inkoop van energie niet aanbestedingsplichtig is als je zelf grondstoffen inkoopt op een onafhankelijke grondstoffenbeurs. Dat bieden wij aan.

De energiewet geeft netwerkbedrijven daarvoor de ruimte, en dat maakt het mogelijk voor overheden om wel bij lokale Friese bronnen in te kopen. Wel zegt Isolde dat zij als kleine organisatie die transacties niet helemaal zelf gaat doen. Er moet iemand achter de knoppen zitten die de transacties dagelijks begeleidt. Daarom heeft zij een tender uitgezet voor een marktpartij die dat werk uit handen neemt.’

Terug naar de Friese situatie. Dankzij dit beursplatform lukt het de Friese overheden om straks hun energie lokaal in te kopen en los te komen van de wereldmarkt. Maar Friesland heeft nog twee andere voordelen. De eerste is dat de overheden al jarenlang een collectieve inkooporganisatie hadden. Dat is niet overal zo. Bij de buren in Groningen ligt dat al moeilijker.

‘In Groningen is er geen meerderheid voor een provinciaal energiebedrijf’, zegt Den Haring. ‘We hebben zestien partijen in de Provinciale Staten, waaronder Forum en PVV-achtige. Die zijn tegen alles met duurzaamheid.’

Het tweede Friese voordeel is dat de provincie veel eigen energie-opwek heeft. ‘De gemeente Súdwest-Fryslân en het waterschap hebben dus die vier windmolens gekocht’, vertelt Den Haring. ‘Dat levert 75 miljoen Kwh. Wij gebruiken als overheden 100 miljoen Kwh, en natuurlijk liggen er hier en daar zonnepanelen op daken van gemeentegebouwen of in weilanden. Afvalverwerker Omrin, die ook in ons collectief zit, verbrandt een deel van het huishoudelijk afval, waarmee ze een opwek hebben van 150 miljoen Kwh. Dus we voorzien ruimschoots in onze eigen stroombehoefte. De volgende stap is dat we kijken of we maatschappelijke partners kunnen ondersteunen: zwembaden, bibliotheken, dorpshuizen, sporthallen. Zij draaien op subsidie, dus als de energiekosten hoog zijn, zal de subsidie ook omhoog moeten.

Gemeenten hebben er alle baat bij om ook die energieprijzen in de hand te houden. Omrin vergist daarnaast een deel van het huishoudelijk afval en wekt daarmee ook gas op. De provincie Friesland bouwt bovendien een bermgrasvergister, die in 2025 klaar is. De vergisting van bermgras levert drie miljoen kubieke meter gas op. Wij gebruiken zes miljoen kuub. Omrin moet straks de andere helft gaan leveren. Er zijn daarnaast allerlei initiatieven in Friesland, van boeren die vergisters hebben tot burgercoöperaties. Maar aanbestedingstechnisch wordt het toch weer lastig die energie af te nemen, want dan blijf je toch partij kiezen. Ik heb er een jurist op gezet om te kijken of dat niet toch te regelen valt.’

Gazprom

Op 31 december 2023 loopt het huidige contract met Gazprom af. Het probleem is dat via Entrnce slechts stroom kan worden verhandeld. Lokaal gas is nog niet mogelijk. ‘Dat was geen thema’, vertelt Rob van der Horst, ‘totdat Oekraïne werd binnengevallen door Rusland. Ik heb tegen Isolde gezegd: dat moet ik onderzoeken. Ik weet nog niet of die vraag breder leeft in de markt. Wij maken hier kosten voor. In die zin kijk ik er heel simpel naar: we hebben voldoende volume nodig om onze kosten te kunnen dekken. Al hebben we niet een echt winstoogmerk.’

Andere klanten van Entrnce zijn het eerdergenoemde Agem, de haven van Amsterdam, meerdere bedrijventerreinen en verschillende energiecoöperaties. Onder de overheden zijn Agem en OVEF ‘echt de frontrunners, absoluut’, vertelt Van der Horst. ‘Wel tonen ook veel gemeenten interesse. Het mooie van dit concept is dat je niet investeert in een buitenlandse energieleverancier, maar in lokale ondernemers. Zo ontstaat er een vliegwiel waarbij overheidsgeld wordt geherinvesteerd in de eigen regio. We denken oprecht dat zo’n handelsplatform een toekomstige taak wordt voor alle netbeheerders. Ik zie dit zelfs als een potentieel wettelijke taak. Dit is goed voor de energietransitie.’