‘Bouw dreigt deels stil te gaan vallen’

Gebrek aan private kwaliteitsborgers bedreigt volgend jaar de gemeentelijke bouwopgave. Er gaan stemmen op om invoering van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) los te koppelen van de Omgevingswet, of op z’n minst een overgangsfase te hanteren. 

1.200 meldingen

Zo’n 1.200 meldingen op het gebied van bouwen verwacht de gemeente Rotterdam volgend jaar te ontvangen, aldus projectleider Wkb Remco Verschoor. Voor elk van die meldingen is straks een private kwaliteitsborger nodig om de kwaliteit van bouwen te toetsen.  ‘En dan hebben we het alleen nog maar over Rotterdam.’ Met de invoering van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen is voor het bouwen geen vergunning meer nodig en verschuift de toets vooraf en het toezicht tijdens de bouw van gemeenten naar kwaliteitsborgers.

Private borger

Dat betekent dat voor elk bouwproject in gevolgklasse 1 (zoals woningen en eenvoudige bedrijfsgebouwen) volstaan kan worden met een bouwmelding bij de gemeente en verplichte inzet van een gecertificeerde private borger. De Vereniging Kwaliteitsborging Nederland (VKBN) becijfert dat bij de invoering van de wet (voorzien op 1 januari 2023) zo’n 450 kwaliteitsborgers nodig zijn, oplopend tot 700 per 1 januari 2024. Zijn die er niet, dan loopt de opgave gevaar om 100.000 woningen per jaar te bouwen.

Alarm

Directeur Henk-Jan Baakman van Omgevingsdienst de Vallei slaat over de situatie alarm bij Binnenlands Bestuur. In berekeningen van de VKBN wordt er volgens hem ten onrechte van uitgegaan dat er bij gemeenten capaciteit vrijkomt als zij na de invoering van de Wkb niet meer voor de borging verantwoordelijk zijn. Dat is volgens hem niet zo. ‘In veel kaderbrieven en begrotingen van gemeenten lees je dat de stelselwijziging alleen zorgt voor aanpassing van het takenpakket. De aard van het werk wijzigt, de omvang nauwelijks. Formatiereductie is de eerste jaren waarschijnlijk niet aan de orde.’

Onveranderd

Dat betekent volgens Baakman dat het werk van de huidige gemeentelijke plantoetsers en toezichthouders na 1 januari verre van opdroogt. ‘Zo’n 80 à 90 procent van het huidige werk bestaat uit het toetsen en passend maken van een initiatief binnen het ruimtelijk beleid. Dit werk blijft onveranderd onder de ­Omgevingswet.’ Die ambtenaren komen daarmee dus niet beschikbaar om te gaan werken voor commerciële partijen. Daarnaast kampen gemeenten met grote personeelstekorten in het fysieke domein. Zij zullen er volgens Baakman alles aan doen om bouwkundigen aan boord te houden.

Gedeeltelijke stilstand

Hij voorziet door een gebrek aan kwaliteitsborgers ‘een gedeeltelijke stilstand van de bouw’. Baakman: ‘De verwachting is dat grote bouwers en ontwikkelaars de beschikbare capaciteit aan zich binden en dat de kleine initiatieven de dupe worden. Gemeenten en hun uitvoeringsdiensten kunnen hierin geen oplossing bieden.
De wet vereist bij de invoering van de Wkb namelijk een kwaliteitsborger.’ 

Zwabberende besluitvorming

Directeur Wico Ankersmit van de ­Vereniging Bouw- en Woningtoezicht Nederland onderschrijft de ernst van het probleem. Volgens hem is daar vooral de zwabberende besluitvorming over de Omgevingswet debet aan. ‘Veel private kwaliteitsborgers zullen pas gaan werven als de invoerdatum van de wet 100 procent zeker is, anders loop je als onderneming een financieel risico. Om die reden hebben ze er altijd op aangedrongen dat er minimaal zes maanden tussen het besluit over de invoeringsdatum en de daadwerkelijke invoering moet zitten. Dat is nu minder dan twee maanden. En het is sowieso de vraag of je er genoeg kunt ­vinden. Het is gespecialiseerd werk. Ik vermoed dat de schaarse bouwkundigen die nog op de markt te vinden zijn, eerder zullen kiezen voor een breder takenpakket bij een gemeente.’

Te weinig aandacht

‘En wij komen al niet of nauwelijks aan voldoende personeel’, vult Remco Verschoor van de gemeente Rotterdam aan. Verschoor vindt dat er vanuit de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van Binnenlandse Zaken te weinig aandacht is voor alle implicaties rond de invoering van de Wkb. ‘De afspraak is dat bouwers, kwaliteitsborgers en gemeenten gezamenlijk bij wijze van proef zo’n 10 procent van de huidige ruimtelijke initiatieven op de nieuwe wijze zouden doorlopen. Maar dat percentage wordt lang niet gehaald.’
 

Niet geregeld

Verschoor maakt zich onder meer zorgen over grotere bouwprojecten, zoals een nieuwe woonwijk, die in delen aan de bewoners worden opgeleverd. ‘In de Wkb is nog niet geregeld hoe dat moet. Daar hebben ook de bouwers last van. Moet straks met het in gebruik nemen worden gewacht tot de laatste woning gereed is gekomen? Niemand die het weet. En als de private kwaliteitsborgers straks schaars blijken, zal hun tarief omhooggaan en daarmee ook de kosten van het project. Hoe betaalbaar zijn dan de kleine projecten nog?’ Wat Verschoor betreft moet een overgangsfase naar de Wkb worden overwogen, waarbij ook het oude regime nog enige tijd van kracht blijft. Baakman wil de Wkb liefst lostrekken van de Omgevingswet en pas over een jaar of twee ­invoeren, als er zeker voldoende kwaliteitsborgers zijn.

Ondoenlijk

Zo ver wil Ankersmit van de Vereniging Bouw- en Woningtoezicht niet gaan. ­Volgens hem is het ondoenlijk om de vele dwarsbestanden tussen de twee wetten zo kort voor de geplande invoering door te knippen. Hij voorziet dat aanvragers de komende maanden hun bouwplannen massaal op de oude wijze gaan aanbesteden, waardoor er na 1 januari, als het nieuwe regime moet ingaan, automatisch een paar maanden van luwte ontstaat.

Verbazing

Vanuit de Vereniging Kwaliteitsborging Nederland (VKBN) worden de gemeentelijke zorgen met enige verbazing bekeken. Uit eigen onderzoek van de vereniging blijkt dat de helft van de in 2023 benodigde kwaliteitsborgers nu al beschikbaar is en dat er een aanvullend ­arbeidsmarktpotentieel zou bestaan van nog eens 30.000 borgers (op basis van LinkedIn-profielen). Met andere woorden: die overstappende gemeentelijke borgers zijn helemaal niet nodig. Bovendien, geeft voorzitter Maurice Klaver aan, gaan die aantallen borgers uit van een beoogde nieuwbouwproductie van 100.000, waar de afgelopen jaren slechts zo’n 75.000 werd gehaald. ‘Het is met de huidige stikstofdiscussie zeer de vraag of die trend op korte termijn kan worden omgebogen. Nee, wij zullen er zeker voor zorgen dat er volgend jaar voldoende borgers zijn.’