Speurtocht naar plek voor duizenden hectaren nieuw bos

Volgens de Nationale Bossenstrategie moet er 75.000 voetbalvelden aan nieuwe bossen komen in ons land. Maar waar laat je al die bomen? ‘We doen wat we kunnen, maar veel provinciale Landschappen hebben nauwelijks ruimte meer voor nieuw bos op eigen grond.’

Bossenstrategie

10 procent meer bos in Nederland in 2030 is een van de doelen van de november 2020 gestarte ‘Nationale bossenstrategie’. Derhalve zou in amper acht jaar 37.000 hectare nieuw bos moeten verschijnen, zo is berekend. Als dat lukt, zal Nederland met in totaal 407.000 hectare bos overigens nog steeds het kleinste areaal bos hebben in Europa, in verhouding tot de oppervlakte van het land. In de periode 2013–2017 nam de hoeveelheid bos nog af met 5400 hectare. Sloop van houtwallen, landschapselementen als bomenlanen en hele bospercelen zonder herbeplanting zijn daarvan de oorzaak.

Stikstof

De Bossenstrategie moet het keerpunt worden, daartoe aangejaagd door het Klimaatakkoord. Bossen leggen immers CO2 vast. En er is meer. De biodiversiteit neemt toe, er liggen kansen voor waterberging en droogtebestrijding. Op boerenland kan de deken van stikstof worden uitgeklopt met ruimte voor agroforestry, natuurinclusieve landbouw en ga maar door. Nieuwe bossen rond gemeenten verbeteren uitloop- en recreatiemogelijkheden door wandel- en fietspaden.

Waterbeheer

Naar goed Hollands gebruik zijn de ambities al verdeeld, op papier althans. 15.000 hectare nieuw bos moet in bestaand beheergebied en Nationaal Natuur Netwerk (NNN, voorheen EHS, Ecologische Hoofdstructuur), waarvan 10.000 hectare op Rijksgrond van onder meer Staatsbosbeheer, Rijkswaterstaat en Defensie, en 5000 hectare bij andere terreinbeheerders. De bossenstrategie wijst nog eens 15.000 hectare nieuw bos aan in ‘nog te realiseren NNN’. Ten slotte moet 7000 hectare extra bos in ‘andere functies’ verschijnen, zoals bij de woningbouwopgave, de regionale energiestrategie en waterbeheer.

Grutto

De opgave van 75.000 voetbalvelden aan nieuwe bossen is geen sinecure, zegt Berry Lucas van LandschappenNL. ‘We doen wat we kunnen, maar veel provinciale Landschappen die de laatste jaren al veel bos hebben aangeplant, hebben nauwelijks ruimte meer voor nieuw bos op eigen grond.’ Behalve het gebrek aan ruimte wijzen Lucas en Hendrike Geessink van het Utrechts Landschap op de historische buitenplaatsen en landgoederen in Utrecht. ‘Net als de Hollandse Waterlinie met zijn inundatie- en schootsvelden moet je hier de historische zichtlijnen en bijbehorende graslanden open houden.’ Ook de veenweidegebieden met vogelsoorten als de grutto zijn niet overal gebaat bij meer bos. ‘Daar liggen juist wel weer kansen om bodemdaling en CO2-uitstoot tegen te gaan door een hoger waterpeil samen met bosontwikkeling te realiseren’, zegt Geessink.

Graslanden

Bart de Haan van Natuurmonumenten heeft een soortgelijke ervaring. De provincie Overijssel vroeg om gebieden aan te wijzen voor bosaanplant. ‘Ze vroegen ons te kijken naar de graslanden, omdat de natuurwaarde daarvan vaak gering is’, zegt hij. ‘Wat blijkt? Tweederde van het NNN is al bos, juist aan half open natuurgebied als schraal grasland en vochtige heides is een tekort.’ Natuurmonumenten kwam met de verbijsterende conclusie om in NNN-gebied in Overijssel geen bos meer aan te planten en zelfs 300 hectare bos te kappen. ‘De kruidenrijke graslanden zorgen voor veel biodiversiteit en dat missen we het meest in onze NNN-gebieden. Ze zijn ook essentieel om de Natura-2000-doelen te halen’, zegt De Haan.

Fruitbomen

In veel gevallen kom je er dan toch snel op uit om de nieuwe bossen, struwelen en opstanden op boerenland te realiseren. Volgens het CBS heeft 54 procent van het oppervlak van Nederland een agrarische bestemming. Bij landbouworganisatie ZLTO is Tijmen Hoogendijk positief gestemd over bomen en houtige landschapselementen in combinatie met eenjarige gewassen of gras als nieuwe inkomstenbron voor boeren. Hij ziet kansen voor de zogeheten agroforestry, het aanplanten van fruitbomen als noten voor teelt, en ook houtoogst zou een nieuw businessmodel kunnen vormen. ‘Dan moeten we wel nieuwe oogstmachines ontwikkelen. Robots zouden noten kunnen plukken.’

Er is een groeiend animo onder boeren, constateert Hoogendijk. Wekelijks krijgt hij meerdere geïnteresseerden aan de lijn en voert hij ‘keukentafelgesprekken’ of boslandbouw zou passen in de bedrijfsvoering. Hij spreekt van een ‘gebiedsgerichte aanpak’ die verschilt van N2000-gebied, tot en met de stadsrand van de gemeente. Niettemin durft hij de claim wel aan dat de landbouw zo’n 7000 hectare aan landschapselementen en bos zou kunnen verzorgen.

Stoppende boeren

Bij Staatsbosbeheer kijkt landelijk programmacoördinator nieuw bos Tiemen Brouwer nog niet naar landbouwgrond en stoppende boeren. Staatsbosbeheer is grootgrondbezitter in Nederland met 270.000 hectare, waarvan 96.000 hectare bos, voor het overgrote deel in het NNN, en moet 5000 hectare nieuw bos te realiseren voor 2030.

‘We hebben al een exercitie uitgevoerd met kaartmateriaal, tot hoever we komen. We denken vooral aan grasland waar het niet lukt om het juiste natuurdoeltype te realiseren’, zegt Brouwer, maar hij denkt ook aan bestaand bos met open terrein ertussen, en voorts aan bossen in beekdalen, waar waterschappen aan werken en verdwenen bos terugplanten. Ook boeren kunnen een bijdrage leveren, zegt Staatsbosbeheer, ‘al is agroforestry geen ultieme oplossing maar eerder een welkome aanvulling. Een voedselbos is toch wat anders dan een traditioneel bos.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 13 van deze week.