Wijkkompas ondersteunt gemeenten bij wijkaanpak

Terwijl gezondheid en economie de aandacht opeisen blijft de energietransitie een thema dat gemeenten en burgers bezighoudt. Gemeenten werken door aan warmtetransitieplannen. Met het Wijkkompas is veel informatie eenvoudig en overzichtelijk toegankelijk voor verschillende doelgroepen op wijkniveau.

Het Wijkkompas ondersteunt gemeenten bij hun regierol in de wijkaanpak. Het is ontwikkeld voor programmaleiders en projectleiders van wijkaanpakken, zoals een aardgasvrije wijk. Het biedt houvast bij het gestructureerd en transparant toewerken naar een Wijkuitvoeringsplan, in goede samenwerking met lokale belanghebbenden.

Transitievisie warmte Amsterdam

Eind maart is de Amsterdamse transitievisie warmte gepubliceerd. Dit concept wordt komende weken via een inspraakronde door de Amsterdamse bevolking van commentaar voorzien en vervolgens aan de raad voorgelegd.

Een helder en duidelijk document. Het geeft aan dat:

• 14% van de inwoners ook in 2040 met groen gas hun nog te isoleren woningen in de binnenstad zullen verwarmen;
• 54% van de Amsterdammers naar verwachting aangesloten is op een warmtenet (13% nu al en tot 2040 komt daar nog 41% van de Amsterdammers bij);
• All electric warmte-oplossingen voor circa 14% van de Amsterdammers tot 2040 het meest kansrijk zijn;
• 18% van de bewoners in 2040 gebruik zal (gaan) maken van kleinschalige lokale bronnetten (kleine warmte- en koudenetten). 

Bron: Transitievisie Warmte Amsterdam, maart 2020

Amsterdam is al in 50 buurten aan de slag en werkt in overleg met bewoners aan buurtuitvoeringsplannen. Tegelijk maakt de transitievisie ook duidelijk dat de meeste mensen in de 475 Amsterdamse buurten de komende jaren hiervan weinig zullen merken.

Proeftuinen

Een gemeentelijke transitievisie warmte is een eerste stap en zal periodiek geactualiseerd moeten worden. Op wijkniveau wordt deze visie verder uitgewerkt in een wijkuitvoeringsplan. Dat plan wordt in samenwerking met de bewoners en gebouweigenaren uit de wijk bepaald. Lokale betrokkenheid is hierbij cruciaal, zeker ook omdat de kosten voor bewoners en gebouweigenaren in het uitvoeringsplan een belangrijke rol spelen. Betaalbaarheid is in Amsterdam bijvoorbeeld het basisuitgangspunt. Net als andere elementen van de lokale situatie. In veel steden en dorpen is al ruime ervaring opgedaan met het opstellen van een wijkuitvoeringsplan. Vooral over de 27 proeftuinen aardgasvrije wijken is al veel gepubliceerd.

SCP: beperkt draagvlak bij bewoners

Eén van de belangrijkste uitdagingen waar gemeenten voor staan, is het verkrijgen van voldoende maatschappelijk draagvlak in de wijk. In september 2019 publiceerde het SCP het rapport 'Onder de pannen zonder gas?' waaruit blijkt dat dit niet altijd een gegeven is.

Veel bewoners hebben meer behoefte aan duidelijkheid en transparantie; zij voelen zich nog weinig betrokken bij de transitie

Uit het rapport blijkt dat er in Nederland nog maar beperkt draagvlak voor de transitie naar aardgasvrij wonen wordt gesignaleerd. Veel bewoners hebben meer behoefte aan duidelijkheid en transparantie en voelen zich nog weinig betrokken bij de transitie. Het SCP signaleert daarmee een interessante tegenstelling waarbij Nederlanders hechten aan hun autonomie en tegelijk een voorkeur hebben voor een collectieve aanpak waarbij kennis, kunde en kosten worden gedeeld. Best wel een uitdaging dus!

 

Wat is het Wijkkompas?

Een bundeling van kennis en ervaringen van de betrokken gemeenten en woningcorporaties bij de aanpak in hun wijken. Deze informatie is aangevuld door de andere partners, waaronder BNG Bank. Stroomversnelling trekt het project. Momenteel wordt het Wijkkompas getest en aangevuld. Na de zomer volgt de officiële lancering.

Elke fase bekeken vanuit verschillende perspectieven
Het Wijkkompas informeert in heldere stappen alle betrokkenen in een wijkaanpak. Iedere wijkaanpak doorloopt zes fasen, maar niet altijd op dezelfde manier. Iedere wijk is anders en kent unieke elementen. Binnen elke fase worden wél bijna altijd dezelfde stappen gezet. Deze beslissende stappen heten 'knooppunten' in het kompas. Deze knooppunten kunnen er voor verschillende belanghebbenden telkens net wat anders uitzien. Het Wijkkompas brengt ze dan ook in beeld vanuit die verschillende perspectieven, de ‘sporen’.

 

Inzicht en overzicht bij wijkaanpak

Het Wijkkompas geeft op deze manier inzicht in wat er allemaal bij een wijkaanpak komt kijken. Het stelt alle partijen - gemeente, woningcorporaties, bewoners, ondernemers - in staat om te leren van de ervaringen van anderen. Op deze wijze biedt het Wijkkompas handvatten voor een collectieve aanpak. Een aanpak waarbij kennis, kunde en kosten worden gedeeld en tegelijk iedereen een mate van autonomie behoudt.

Wijkkompas Community

Betrokkenen bij de energietransitie kunnen toetreden tot de Wijkkompas community. Dat biedt toegang tot extra functionaliteiten via de website en de mogelijkheid trainingen te volgen om de methode beter te leren gebruiken. Er komen ook Wijkkompas community dagen waar deelnemers kunnen leren van ervaringen van anderen en inspiratie kunnen opdoen.

---

COLLECTIEVE EN INDIVIDUELE INVESTERINGEN

In veel wijken moet er een afweging worden gemaakt tussen collectieve investeringen en individuele investeringen.

Verzwaring elektriciteitsnetwerk
Een voorbeeld van een collectieve investering is het verzwaring van het elektriciteitsnetwerk. Een dergelijke investering wordt gefinancierd en uitgevoerd door het energienetwerkbedrijf en de kosten worden door alle klanten van het netwerkbedrijf gedragen. Dat is in de Elektriciteitswet geregeld.

Overigens is dit niet bij elke collectieve investering even duidelijk geregeld. Bijvoorbeeld bij de aanleg van pijpleidingen voor een warmtenetwerk in een wijk. Een warmtenetbedrijf zal de werkzaamheden uitvoeren en financieren en zo veel mogelijk adressen willen aansluiten en laten meebetalen door middel van een eenmalige aansluitbijdrage en een periodevergoeding. Op die (collectieve) manier worden de individuele kosten zo laag mogelijk gehouden. Maar in de huidige Warmtewet is er geen verplichting om aangesloten te worden noch een duidelijke regulering welke aansluitbijdrage betaald moet worden.

Warmtepomp in een woning
Voorbeelden van individuele investeringen zijn het in een woning overstappen van verwarming op aardgas naar op elektriciteit met een warmtepomp. Of isolatiemaatregelen om warmte (en koelte) beter vast te houden. Zo'n investering hangt niet alleen af van het financiële plaatje maar ook van andere zaken zoals het inzien van de noodzaak, de veranderbereidheid en de woonhorizon (als je verwacht binnenkort te verhuizen ga je minder snel zulke grote projecten aan).

De collectieve en individuele investeringen beïnvloeden elkaar. Ga je zelf als burger een kostbare warmtepomp aanschaffen terwijl er misschien binnenkort een warmtenet beschikbaar komt, met veel lagere individuele investeringen?

In veel gevallen verlagen collectieve investeringen de individuele investeringen per woning en maken het er dus eenvoudiger op. Het is dus heel belangrijk voor alle spelers in de energietransitie om een duidelijk plan van aanpak te hebben voordat een bepaalde wijk verduurzaamd gaat worden.

---

BNG Bank levert financiële expertise

Vanuit BNG Bank werken we mee aan het aanleveren en actualiseren van informatie in het Wijkkompas. Wij richten ons vooral op de beschikbare financiële tools en de afwegingen en randvoorwaarden ten aanzien van investeringsopgaven; bijvoorbeeld de afweging tussen collectieve en individuele investeringen, vaak een lastig beslispunt.

Collectieve aanpak bij uitvoering energietransitie
BNG Bank wil gemeenten die nu hun uitvoeringsplannen voor de energietransitie voorbereiden, attenderen op het Wijkkompas. Hiermee kan een plan collectief worden aangepakt met het delen van kennis, kunde en kosten mét behoud van autonomie.

Meer weten?
Onze accountmanagers voor woningcorporaties en gemeenten vertellen u graag meer over de kansen en mogelijkheden van het Wijkkompas.