Gemeente blij met nieuwe aanpak en bekostiging schoolrenovatie

De duurzame renovatie van samenwerkingsschool De Leister Igge was een groot avontuur met een happy end. De school is nu Paris Proof, het geliefde karakteristieke uiterlijk is behouden, en van binnen is alles gloednieuw, fris en gericht op modern onderwijs. Voor beleidsadviseur Yvonne Hofstee van de gemeente Smallingerland kreeg het project extra glans, doordat de gemeentelijke bijdrage in de bekostiging meevalt dankzij een gedurfd nieuw businessconcept.

De gemeente Smallingerland wil zijn maatschappelijk vastgoed efficiënt gebruiken. Bestaande scholen worden zo gerenoveerd, dat er naast onderwijs ook peuter- en kinderopvang kan worden aangeboden. Dat gebeurt in goede samenwerking met de schoolbesturen. Duurzaamheid is bij alle bouwprojecten een belangrijke randvoorwaarde. Vanuit die visie werd ook de voorbereiding van de renovatie van De Leister Igge in het dorp Opeinde gestart. Maar de school uit de jaren '70 was zo sterk verouderd dat het gemeentelijk budget niet toereikend was om alle ambities waar te maken.

Het hele pakketje klopte en iedereen zette zich in om het hoe dan ook te laten slagen

Vastbesloten om het gebouw toch die beoogde grote kwaliteitsimpuls te geven opperde de gemeente eind 2017 het idee om met het programma School Vol Energie van Platform31 en de Green Deal Scholen aan de slag te gaan. Het schoolbestuur reageerde enthousiast en het project kwam in een stroomversnelling. Na amper acht maanden voorbereiding konden de werkzaamheden beginnen en zeven weken later was de renovatie een feit. 'Waarom het zo soepel ging weet ik niet. Alles in dit dorp kwam bij elkaar: het gebouw was geschikt, de school wilde het zelf en het schoolbestuur ging er in mee. Het hele pakketje klopte en iedereen zette zich in om het hoe dan ook te laten slagen. Daar hebben we geluk mee gehad.'

Investeringsruimte creëren
In het concept van School Vol Energie wordt rigoureus afscheid genomen van de traditionele processen en bekostigingsmethoden bij schoolrenovaties. Uitgangspunt is een integrale levensduurbenadering op basis van Total Cost of Ownership, die wordt uitgewerkt in prestatiecontracten. Gebouwtechnisch zijn er bij de renovatie drie harde eisen: een onderwijskundige upgrade, energieneutraal en een goed binnenklimaat. Bovendien wordt de eerste 20 jaar onderhoud meegefinancierd. De energierekening is na de verbouwing nul en de school hoeft de eerste 20 jaar geen geld uit te geven aan beheer en onderhoud. Daardoor kan de Rijksvergoeding die de school hiervoor jaarlijks ontvangt (MI) 20 jaar lang worden gebruikt om een lening ten behoeve van de renovatie af te lossen.

Voorwaarde voor zo'n constructie, waarbij schoolbestuur en gemeente samen de renovatie bekostigen, is dat er een goede vertrouwensrelatie is tussen de gemeente en het schoolbestuur. In Opeinde is die goede relatie er. 'Wij waren samen vastbesloten om dit tot een succes te maken. Het is ook niet zo dat het schoolbestuur moet investeren. Het kost hen geen cent, want zij gebruiken geld, dat ze anders aan energie en onderhoud zouden uitgeven, nu om een lening af te lossen.'

Mee-investeren kost het schoolbestuur geen cent, want zij lossen een lening af met geld, dat ze anders aan energie en onderhoud zouden uitgeven

Op deze manier is circa 40% meer investeringsruimte gecreëerd, waarmee de gewenste extra kwaliteitsslag mogelijk werd. 'Als we dit project hadden aangepakt zoals we dat altijd doen, waren er alleen voldoende middelen geweest om het achterstallig onderhoud weg te werken. Nu staat er een modern, duurzaam kindcentrum van nieuwbouwkwaliteit, waar we de komende veertig jaar mee vooruit kunnen.'

Nieuwe rolverdeling
In Smallingerland is met de schoolbesturen in het primair onderwijs afgesproken dat de gemeente bij bouwprojecten bouwheer is. Om te waarborgen dat de scholen inhoudelijk aan het roer staan wordt een onafhankelijke externe projectmanager ingeschakeld. Bij De Leister Igge heeft die projectmanager gezorgd voor de communicatie en de inhoudelijke afstemming tussen de diverse partijen gedurende het hele proces. 'Zeker bij dit soort innovatieve processen moet je dat als gemeente niet zelf willen doen.'

Voor een opdrachtgever is het grote verschil tussen een traditionele aanpak en het werken met prestatieafspraken gelegen in de rolverdeling. Bij een traditionele aanpak wordt onder regie van de gemeente en het schoolbestuur een bestek gemaakt, dat vervolgens in de markt wordt gezet. Bij een prestatiecontract bestaat de uitvraag uit een budget plus een beschrijving van de ruimtes die nodig zijn en waarvoor die geschikt moeten zijn, een prestatiebeschrijving. Consortia bedenken daar oplossingen voor en worden op basis daarvan geselecteerd.

De gemeente en het schoolbestuur hebben van dit project geleerd dat samen slim investeren in een renovatieproject in economisch en kwalitatief opzicht veel oplevert

In Smallingerland vond men het best moeilijk om de controle los te laten en te vertrouwen op het consortium. 'Als gemeente zijn wij gewend om via het bestek de controle te hebben op wat de aannemer ons gaat leveren. Hier kon dat niet, want het consortium zegt 'ik heb een contract getekend en ik bepaal dat zelf'. Dat was best nog even een spel, maar uiteindelijk zijn we daar samen goed uitgekomen.'

Voor herhaling vatbaar
De Leister Igge is het eerste project in Nederland dat op basis van het businessmodel van School Vol Energie is gerealiseerd. Een eenduidige verklaring voor het succes is er niet. Belangrijk was in elk geval de drive en de doortastendheid van de gemeente en het schoolbestuur om het samen tot een goed einde te brengen. 'In de processen die ik doe zijn er vaak barrières waar je niet overheen kunt komen. Dat zorgt voor vertraging en leidt er soms zelfs toe dat projecten helemaal worden afgeblazen. Natuurlijk waren die hobbels hier ook wel, maar iedere keer stond iedereen er voor open om die te nemen. Dat is heel opvallend.'

Smallingerland gaat dit businessmodel in de toekomst ongetwijfeld vaker gebruiken. De gemeente en het schoolbestuur hebben van dit project geleerd dat samen slim investeren in een renovatieproject in economisch en kwalitatief opzicht veel oplevert. Ze denken, net als alle andere betrokken partijen, dat het mogelijk is om het concept te herhalen en op te schalen. Maar eerst willen ze een jaartje ervaren hoe het prestatiecontract uitpakt, met name wat betreft het onderhoud. En bij een volgend project zal sowieso meer tijd worden uitgetrokken voor het voortraject. 'Hier kon dat niet. In oktober 2017 is de aannemer geselecteerd en de bouw móest aan het begin van de zomervakantie starten. Daardoor hebben we bij het ontwerp en de contractvorming veel druk ervaren. Ik zou adviseren om daar een volgende keer meer tijd voor uit te trekken.'