Duidelijkheid over warmtenetten cruciaal voor aardgastransitie

Op basis van het regeerakkoord en de benoeming van een nieuwe minister van Economische Zaken én Klimaat werd de regering Rutte III al vóór zijn aantreden door sommigen het ‘groenste kabinet ooit’ genoemd. Zo wil de nieuwe regering dat alle zes miljoen woningen in het jaar 2050 zijn verduurzaamd.

Aardgasloze nieuwbouwwoningen worden de norm. Vooral in stedelijke, dichtbevolkte gebieden zijn warmtenetten het meest efficiënte alternatief. Om deze aardgastransitie op gang te brengen is snel landelijke regelgeving nodig over warmtenetten.

De energietransitie vergt drie type maatregelen. In de eerste plaats moet er door isolatie en veranderd gedrag energie worden bespaard. Daarnaast dient elektriciteit te worden opgewekt met hernieuwbare bronnen zoals zon en wind. Aan beide knoppen wordt al enige jaren gedraaid. De derde maatregel is de grootste uitdaging en staat nog in de kinderschoenen: het opwekken van hernieuwbare warmte in een tijdperk zonder aardgas.

De overgang naar een aardgasloze samenleving is onomkeerbaar en raakt zowel particulieren als bedrijven. De nieuwe regering wil de wettelijke aansluitplicht van gas vervangen door een warmterecht en wil dat aan het eind van deze kabinetsperiode zo’n 50.000 nieuwbouwwoningen per jaar gasloos worden opgeleverd. Hiermee wordt in het regeerakkoord een eerste stap gezet op weg naar de verduurzaming van 200.000 huizen per jaar, een tempo dat nodig is om in de dertig jaar tot 2050 de hele voorraad van zes miljoen woningen te verduurzamen.

De vraag is natuurlijk welke oplossing het beste is om aardgas te vervangen. Het antwoord is afhankelijk van de eindgebruiker. Bevindt deze zich in een landelijk gebied, dan kan volledige elektrische warmteopwekking efficiënt zijn. Daarvoor moet er wel heel veel extra hernieuwbare elektriciteit op basis van wind, zon of andere bronnen opgewerkt worden.

Grootste uitdaging van de energietransitie: opwekking van hernieuwbare warmte in een tijdperk zonder aardgas

In dichtbevolkte gebieden, dichtbij hernieuwbare (rest)warmtebronnen en/of een efficiënt netwerk, is een warmtenet vaak een goede oplossing. Dit geldt vooral als er sprake is van een open warmtenetwerk waar meerdere potentiële producenten hun hernieuwbare warmte aanbieden. Deze vorm van marktwerking is nodig om machtsmisbruik van warmteproducenten te voorkomen.

Om zich te behoeden voor desinvesteringen wachten particulieren, corporaties en ondernemers in stedelijke gebieden met verduurzaming tot er zekerheid is over de komst van een warmtenet. Komt dat er niet, dan wordt ingezet op andere technieken. In het regeerakkoord wordt voor de vervanging van gasnetten uitdrukkelijk verwezen naar ‘het netwerkbedrijf in overleg met de gemeenten’. Zij moeten bezien hoe in de toekomstige energievraag kan worden voorzien.

Het is logisch dat de decentrale overheden op dit vlak een regiefunctie krijgen. Niet alleen verschillen de lokale omstandigheden voor wat betreft warmteaanbod en bevolkingsdichtheid. Ook is het belangrijk de inwoners goed te betrekken bij alle afwegingen.

Tegelijk hebben de decentrale overheden voor hun regiefunctie wél duidelijke, landelijke regelgeving nodig over eigendom en exploitatie van warmtenetten. Daarin kan bijvoorbeeld worden vastgelegd dat het eigendom van warmtetransportnetten in publieke of particuliere handen komt. Dat heeft gevolgen voor de te hanteren terugverdientijden en de organisatie van de leveringszekerheid.

Private investeerders rekenen met kortere terugverdientijden dan publieke investeerders. Daardoor zijn investeringen van particuliere bedrijven in warmte-infrastructuren onaantrekkelijker dan die van publieke aandeelhouders, die een terugverdientijd van 30 of 40 jaar hanteren. Ook in andere landen zoals Denemarken en Zweden en in andere sectoren in Nederland (elektriciteit, gas en riolering) is er sprake van publieke aandeelhouders.

Welke keuze ook gemaakt wordt, 'lange termijn', 'betrouwbaarheid' en 'leveringszekerheid' zijn de sleutelwoorden en snelle regulering is geboden. Het is slechts één van de vele uitdagingen voor de nieuwe minister met de portefeuille Klimaat.