Gemeenten kunnen warmtetransitie versnellen met bewoners

Gemeenten én energiecoöperaties hebben belang om de handen ineen te slaan. De coöperatie heeft gemeentelijke steun nodig om een energievoorziening te kunnen ontwikkelen, met name voorfinanciering en inpassing in het lokale beleid. De gemeente kan de coöperatie benutten voor het draagvlak en de kennis en ervaring die inmiddels is opgebouwd (voor iedereen ontsloten op www.plankenzondergas.nl). Het rijk moet de voorwaarden voor energiecoöperaties vastleggen in de Warmtewet.

Afgelopen jaren zijn in Nederlandse dorpen en wijken in een rap tempo energiecoöperaties van de grond gekomen. Op dit moment zijn er meer dan 200 initiatieven voor een collectief warmteproject. Ruim 20 projecten bevinden zich in de ontwikkelfase, 5 projecten zijn aan het afronden. Thermo Bello, een door bewoners gerund wijkenergieproject in Culemborg, is al meer dan 15 jaar in bedrijf en is bezig met de vervangingsinvesteringen. Altijd in goede samenwerking met gemeenten.

Energie Samen, de koepel van energiecoöperaties, zet een gezamenlijk dienstenbedrijf op voor collectieve warmteprojecten die lokaal de vereiste professionaliteit kan bieden. Dit bedrijf bundelt de kennis van 10 vergevorderde warmteprojecten en coöperatieve energieleveranciers, met een gezamenlijke investering van 300 miljoen euro en meer dan 15.000 aansluitingen. Zie www.energiesamen.nu.

De nieuwe Warmtewet zou de realisatiekracht van coöperaties moeten versterken. Maar de aandacht ging naar de strijd tussen de energiebedrijven en gemeenten over het eigendom van warmtenetten, die afgelopen vrijdag 21 oktober door het kabinet is beslecht. Alle aanleiding om nu in te zetten op het beter positioneren van bewoners bij het ontwikkelen van warmtenetten.

Allereerst om principiële redenen. Ze zijn contractspartij van de leverancier en betalen maandelijks de rekening. Hun instemming is voorwaarde voor de aanleg van een warmtenet. Maar ook voor de broodnodige versnelling. Coöperaties mobiliseren steun voor de positieve kanten van collectieve warmte: van het gas af, betaalbare prijzen en collectieve zeggenschap. Op basis van deze uitgangspunten stromen handtekeningen van bewoners binnen. Op het Wilhelmina-Gasthuisterrein in Amsterdam hebben afgelopen maanden meer dan 70 procent van de bewoners hun handtekening gezet onder een startcontract. In Wageningen is bijna 80 procent in zicht.

Van de rijksoverheid vragen we om in de Warmtewet alsnog de benodigde randvoorwaarden te scheppen. Als de positie van bewoners niet goed geborgd is, zullen ze deze positie zelf organiseren in de wijken, vaak in negatieve zin. Voor het versterken van de effectiviteit is nodig dat in de wet een warmte-energiegemeenschap wordt gedefinieerd, ofwel een 'warmteschap'. Dit is overigens reeds in 2019 in de Europese regelgeving omschreven in Richtlijn 2012/27/EU (Art. 2. Lid 11). Met rechten tot initiatief en ontwikkeling van projecten en ‘opgroeirecht’ van warmte-energiegemeenschappen.

Daarnaast is het vastleggen van eisen voor volledige transparantie noodzakelijk: elke eindgebruiker moet ‘tot op de kosten van de koffiebonen’ kunnen inzien welke kosten er zijn gemaakt en hoe zijn of haar tarieven zijn opgebouwd. Wij pleiten verder voor een nationaal financieel stelsel (ontwikkelingsfonds, waarborgfonds) met overheidsfinanciering onder gemeentegarantie. Vergelijkbaar met de financiering van woningcorporaties tussen 1901 en 1993. Na 1993 zijn de corporaties verzelfstandigd. Dit kon toen ook met het kapitaal dat ze een eeuw lang hadden opgebouwd, maar zover zijn energiecoöperaties voor warmte nog lang niet.

Ten slotte voegen wij het rijk toe: haal barrières (markt, tarieven) weg voor directe levering door producerende coöperaties (zon en wind) aan warmtecoöperaties. Maak Local4Local mogelijk!

Theo Konijn en Ted Zwietering, namens energiecoöperaties uit het hele land