De zoektocht naar een nieuwe drinkwaterbron

Drinkwaterbedrijf Dunea staat voor een grote opgave. Het bedrijf levert vanuit de duinen tussen Monster en Katwijk schoon drinkwater voor 1,3 miljoen gebruikers in het westen en zuiden van Zuid-Holland, maar door de toenemende vraag is dat niet meer genoeg. Er moet meer drinkwater worden geproduceerd. Omdat dit niet kan met bestaande methoden en locaties, zijn ingenieursbureaus Iv en Arcadis ingeschakeld om – voor het eerst in ruim vijftig jaar – een nieuwe bron te vinden die vanaf 2030 schoon drinkwater levert.

Dunea maakt voor het winnen van drinkwater gebruik van het rivier-duinsysteem. Water uit rivieren de Lek en de Afgedamde Maas wordt richting de duinen gepompt en daar opgewerkt tot drinkwater. Jarenlang was dat voldoende, maar nu kijkt Dunea tegen de grenzen van de capaciteiten aan.

Om die reden heeft het drinkwaterbedrijf het programma Drinkwater voor de Toekomst in het leven geroepen. Dat plan bestaat uit 5 pijlers, waaronder het stimuleren van bewust en duurzaam watergebruik en het optimaal benutten en onderhouden van het huidige rivier-duinsysteem. Een cruciale pijler is het toevoegen van een nieuw systeem van bronnen en zuiveringen. Daar komen Iv en Arcadis in beeld. Aan hen de taak om voor Dunea drie varianten uit te werken, advies te geven en een voorlopig ontwerp aan te bieden. Iv richt zich daarbij op het ontwerp zelf vanuit de techniek, Arcadis voert onder andere milieu effect rapportages (MER) uit en houdt zich bezig met vergunningen.

Kern van de zoektocht

Willemijn Bouland-Oosterwijk is programmamanager Drinkwater voor de Toekomst bij Dunea. “We proberen nu het rivier-duinsysteem verder uit te nutten en in stand te houden, maar zelfs dan hebben we in 2030 nog niet voldoende capaciteit. Daarom zijn we bezig om daarnaast nieuwe aanvullende bronnen te vinden: lokaal oppervlaktewater, rivierwater, zeewater of brak grondwater. Dat is de kern van deze zoektocht.”

Voor Dunea is de opgave groot en uitdagend. Waar het drinkwaterbedrijf nu 1,3 miljoen gebruikers voorziet van schoon drinkwater, is dat straks nodig voor 1,6 miljoen gebruikers. Dat komt neer op een groei van 15 miljard liter drinkwater; van 85 naar 100 miljard liter per jaar. “Samen met Iv en Arcadis kijken we op hoog abstractieniveau naar bronnen en zuiveringstechnieken en proberen we nog dit jaar een keuze te maken voor een voorkeursalternatief. Daar spelen ook veel omgevingsfactoren mee”, vertelt Willemijn. “Want het water is niet van ons, de ruimte ook niet. In elk alternatief hebben we te maken met verschillende partijen en belanghebbenden.”

Voor Dunea is dit een uniek project, want in de afgelopen vijftig jaar is er niet meer gezocht naar een nieuwe waterbron. Het geeft dus ook aan hoe belangrijk en urgent deze zoektocht is. Wie de kranten openslaat en de journaals kijkt, leest en ziet steeds vaker sombere berichten over dreigende tekorten en dringende oproepen om zuinig met drinkwater om te gaan. Dat er schoon water uit de kraan komt, is inmiddels niet zo vanzelfsprekend meer.

Kennis, capaciteit en kracht

“De druk en verantwoordelijkheid voelen wij enorm”, vervolgt Willemijn. “We agenderen dit ook, om meer bewustwording te creëren, dat is de laatste jaren wat weggeëbd. Er is heel veel werk aan de winkel en we hebben echt de hulp nodig van andere partijen zoals Iv en Arcadis. Qua kennis, qua capaciteit en kracht. Maar ook van overheden en maatschappelijke partijen om water en ruimte vrij te maken.”

Maar hoe komt het dat we steeds vaker lezen dat er een drinkwatertekort dreigt en dat het nog maar de vraag is of toekomstige nieuwbouwwijken wel op het drinkwaternet kunnen worden aangesloten? Bevolkingsgroei en dus meer woningen zijn de voornaamste reden voor de groeiende vraag. “Maar daarnaast zien we een stop in de dalende trend van waterverbruik per persoon. De laatste decennia hebben we ongemerkt water bespaard door zuinigere apparaten (wasmachines, vaatwassers, red.). De focus ligt nu meer op energiebesparing, niet meer op waterbesparing. Die combinatie van factoren maakt dat de vraag sterk stijgt.”

Constante zoektocht naar raakvlakken

Deze zoektocht met de drie partijen is dus cruciaal en concreet: de keuze voor een nieuwe bron wordt hiermee bepaald. Wordt dat zoet oppervlaktewater, rivierwater, brak grondwater of zeewater? Aan het einde van dit jaar is daar een antwoord op gevonden. Zo overzichtelijk als het lijkt, is het niet, beseft Willemijn. “Het is best ingewikkeld om synergie te vinden tussen wat technisch kan, en wat vanuit vergunningen en vanuit de omgeving mogelijk en wenselijk is. Dat is een flinke puzzel, waarbij we constant zoeken naar die raakvlakken. Daar maken we dus ook fouten in.”

Ondanks de moeilijkheden en de druk, ervaart Dunea dit project als een bijzondere. “We doen iets met elkaar wat maatschappelijk heel relevant is, dus de ogen zijn wel op ons gericht. En uiteindelijk gaat het niet alleen om onze regio. We kijken heel erg naar hoe we elkaar als drinkwaterbedrijven kunnen helpen, dus natuurlijk zijn anderen ook nieuwsgierig naar wat hier gebeurt. En als het lukt? Dan lossen we het drinkwaterprobleem zeker tot en met 2040 op.”

Iv en Arcadis helpen het drinkwaterbedrijf met die oplossing. Iv verzorgt met name de technische kant (het ontwerp) en Arcadis voert onder andere milieu effect rapportages (MER) uit voor de verschillende alternatieven. Er worden er drie onder de loep genomen. Aan het einde van het jaar hoopt Dunea een variant aan te wijzen waarvoor het ontwerp verder uitgewerkt gaat worden.

'Afhankelijk van elkaars kennis'

Het is een project zoals ze niet vaak voorkomen. Niet alleen vanwege de bijzondere zoektocht naar een nieuwe drinkwaterbron, ook vanwege de vorm van samenwerken. "We fungeren echt als één team", vertelt Guido van der Wedden, projectmanager bij Iv. "We zitten twee dagen per week bij elkaar bij Dunea. Dat zijn korte lijnen. En dat is heel handig als je – zoals nu – heel erg afhankelijk bent van elkaars kennis."

Als Guido het project moet omschrijven, komt het neer op het ontwerpen van een 'nieuw' drinkwaterbedrijf. Weliswaar onder de vlag van Dunea. "Maar wat we doen is iets totaal nieuws bedenken, daar kunnen we onze hersencapaciteit wel in kwijt. Er is genoeg intellectuele uitdaging."

Concreet houdt het project voor Iv in dat er drie procestechnologische ontwerpen worden gemaakt, voor elke variant één. Guido: "Dat betekent dat we heel erg na moeten denken over aansluitingen, integratie van bestaande systemen. Als de keuze gemaakt is, beginnen we na de zomer aan een voorontwerp van de gekozen variant. Het leuke en unieke aan dit project is dat we samen met Arcadis al bij de voorfase betrokken zijn. We ondersteunen Dunea bij het maken van de juiste keuze. En daar komen veel afwegingen bij kijken. Op basis van techniek, kosten, risico's, maar bijvoorbeeld ook op het vlak van draagvlak bij de omgeving en stakeholders."

En daar komt Arcadis ook in beeld. Frans Dotinga is als milieuadviseur verantwoordelijk voor de MER. "Wij en Iv wilden deze klus graag doen, omdat het over een heel interessant, strategisch vraagstuk gaat. De hele (politieke) context waarin dit zich afspeelt, onder tijdsdruk: dat geeft veel dynamiek."

De kern van een milieu effect rapportage is om aan te tonen hoe de alternatieven het milieutechnisch doen en welke invloed deze hebben. Wat gebeurt er met de natuur op het moment dat er grondwater moet worden gewonnen in een bepaald gebied? Hoeveel CO2-uitstoot en energie kosten bepaalde processen en in hoeverre wordt er voldaan aan strenger wordende kaderrichtlijnen als het gaat om de waterkwaliteit?

"Maar we kijken ook naar het doelbereik", vervolgt Frans. "Oftewel: bereiken we het volume drinkwater en hoe zit het met leveringszekerheid bij het toepassen van de verschillende systemen? Kort gezegd is het zo dat hoe langer leidingen zijn, hoe risicovoller het is. Want de kans op schade neemt dan automatisch toe. Hoe meer processtappen, hoe complexer. Ook die aspecten moeten we meenemen."

'Dit raakt mensen direct'

Arcadis is momenteel bezig met het eerste deel van de MER. Deel 2 volgt zodra het voorkeursalternatief is gekozen. "We doen dit écht met elkaar, niet naast elkaar", vindt Frans. "Iv schrijft hoofdstukken mee in de MER en wij ondersteunen bij sommige technische vraagstukken. Die samenwerking is mooi. Op papier doen we andere dingen, maar in de praktijk zit er heel veel overlap. Samen werken we aan een heel mooie opgave. Dit raakt mensen direct. Dat is wat we het liefste doen."

Ook Dunea zelf ziet deze studie naar een nieuwe bron als een bijzondere en impactvolle uitdaging. "De investeringen die we nu doen, helpen ons in de toekomst om het aan te kunnen. Iets nieuws doen kost tijd. Maar als het ons lukt, zijn we uit de problemen."