Alleen de leegstand groeit nog

Het werkbezoek begin februari aan de Heerlense ‘prachtwijk’ Meezenbroek/Schandelen/Palemig heeft de kersverse minister van Wonen, Wijken en Integratie ‘veel nieuwe inzichten’ verschaft, maar ook, bekende hij, ‘lichtelijk gedeprimeerd’. Eberhard van der Laan, die als bestuurder van randstedelijke signatuur gewend is in termen van groei te denken, had in de krant wel gelezen over ‘bevolkingskrimp’, maar om dat nu een voor Nederland serieus fenomeen te noemen? Nee, dan dacht je toch eerder aan het afgelegen platteland in Frankrijk of Spanje. Maar in Heerlen ontdekte de minister de Nederlandse variant van vergrijzing, ontvolking, ontgroening en gebrek aan perspectief.

Van der Laan stond er oog in oog met leegstaande portiekflats en winkels, met dichtgespijkerde huizen. En hij zag de ouden van dagen en de werkloze hangjeugd die het straatbeeld bepaalden. ‘Nu is het Zuid-Limburg, straks de rest van het land. Dit probleem moet tussen de Haagse oren, want dat los je niet alleen op,’ vertrouwde minister Van der Laan toen al zijn Heerlense begeleiders toe.

Ruim een week later, op 11 februari, reisde Van der Laan opnieuw af naar Zuid-Limburg, naar Kerkrade ditmaal waar hij spreker is op het congres ‘De nieuwe groei heet krimp’, de titel ook van een daar gepresenteerd onderzoek naar de bevolkingsdaling in Parkstad Limburg, de bestuursregio waar de voormalige mijnstadjes Heerlen, Kerkrade, Brunssum en Landgaaf deel van uitmaken. Maar in de zaal ook bestuurders uit Delfzijl, Twente, de Achterhoek en Zeeuws-Vlaanderen, andere krimpgebieden waar jongeren wegtrekken, ouderen achterblijven en verpaupering dreigt omdat er voor gemeenten, woningcorporaties en investeerders geen geld meer te verdienen valt aan de bouw van wat duurdere woningen en kantoren.

Geen cent

Krimpregio’s, waar het slopen van overtollige huizen én stedelijke vernieuwing parallelle processen zouden moeten zijn, kosten alleen maar geld. Een uitgedunde buurt, platgegooid schoolgebouw, of weggesaneerde speeltuin levert groen, rust en ruimte op, maar geen cent (‘terugverdiencapaciteit’) voor de gemeentekas. En daar is Van der Laan, gelouterd door zijn Heerlense excursie, maar al te goed van doordrongen als hij in Kerkrade achter het katheder klimt.

‘Is het wel goed’, vraagt Van der Laan zich openlijk af, ‘als gelden uit het Investeringbudget Stedelijke Vernieuwing, het ISV-3, tot 2015 worden vastgezet? Ik wil er met een open mind naar kijken. Met de huidige verdeelsleutel wordt te eenzijdig in groei gedacht. De krimpregio’s, die alleen maar kosten kennen, komen er bekaaid vanaf. We moeten toe naar twee modellen: een voor de groei en een voor de krimp. Alle rijksregelingen op het gebied van stedelijke vernieuwing, zorg en onderwijs moeten we opnieuw bekijken. Krimp is een nationaal en dus ook een Haags probleem. Ik bied u mijn hulp aan.’ Van der Laan laat alvast weten dat gezonde, vitale steden zullen moeten betalen aan de krimpregio’s. ‘Want,’ zegt hij uit ervaring, ‘degene die het scherpst claimt is niet altijd de grootste benadeelde.’

Ook kondigt Van der Laan voor juni een bestuurderstop van diverse ministeries aan over gevolgen van krimp, in het najaar gevolgd door een ‘Actieplan Bevolkingsdaling’ en de oprichting van een nationaal expertisecentrum over krimp.

Muziek

Die mededeling klinkt in ieder geval als muziek in de oren van Toine Gresel, burgemeester van Heerlen en voorzitter van Parkstad Limburg, de regio waar nu al een op de twintig woningen leegstaat. ‘Voor de herstructurering van Parkstad’, houdt Gresel zijn collega-krimpbestuurders voor, ‘moet 1,3 miljard worden toegelegd. We moeten meer dan tienduizend woningen uit de markt halen. Tot 2010 bouwen we geen twaalfduizend huizen bij zoals in 2004 was gepland, maar slechts 2500. De negatieve grondhouding van jaren geleden, hebben wij vaarwel gezegd. We willen proeftuin voor krimp zijn. Onderwijs- en zorginstellingen in de regio zetten opleidingen voor gekwalificeerde zorgkrachten op om voorbereid te zijn op de grijze golf.’

Koplopers

Hoewel de bevolking tot 2025 landelijk nog zal groeien met 700.000 inwoners, zal volgens het Nicis Institute de bevolking van 253 van de 440 gemeenten in deze periode gaan krimpen. In Limburg, Zeeland en Groningen zal de krimp kunnen oplopen tot twintig procent. Koploper onder de krimpregio’s is Parkstad Limburg, waar de bevolking mogelijk zal dalen van 240.000 nu naar 170.000 in 2040. Zestig procent van de huishoudens is dan ouder dan 55 jaar.