‘Het is een probleem van de arbeidsmarkt’

‘We zien dat de problemen met arbeidsmigranten verergeren’, zegt de Groningse wethouder Carine Bloemhoff (arbeidsmarktbeleid, PvdA) en tevens voorzitter van de G40-werkgroep over arbeidsmigratie, in reactie op het onderzoek van Binnenlands Bestuur. ‘Dat heeft in de basis te maken met onze flexibele arbeidsmarkt. Het is heel makkelijk om mensen met schijnconstructies aan laagbetaald werk te helpen.’

Aangesproken

De problemen met arbeidsmigranten spelen volgens Bloemhoff daardoor niet alleen in de grote steden, maar ook in grensregio’s waar veel migranten werkzaam zijn in de vlees- en logistieke sector. ‘Het is niet alleen een huisvestingsprobleem. We moeten er een arbeidsmarktvraagstuk van maken. Grenswethouders worden al aangesproken door hun Duitse collega’s: waar zijn jullie in Nederland nou mee bezig?’

Busjes

Het grootste probleem dat uit het onderzoek opdoemt is dat veel arbeidsmigranten onder de radar blijven. Bloemhoff: ‘Gemeenten hebben er weinig zicht op. Als er bijvoorbeeld glasvezel wordt aangelegd, zie je allerlei mensen aan het werk waarbij je je afvraagt: is dat wel zuivere koffie? Is hier geen sprake van uitbuiting? We weten niet waar de busjes aan het eind van de dag naartoe gaan. Dat maakt het heel lastig om er wat aan te doen.’

Brede welvaart

In G40-verband worden daarover volgens Bloemhoff momenteel veel gesprekken tussen wethouders over gevoerd. ‘Op onze bedrijventerreinen is weinig ruimte over. Laten we die benutten voor bedrijven die het meest bijdragen aan brede welvaart. Bedrijven die veel gebruikmaken van lageloon-arbeidsmigranten, die hoeven hier van ons geen plek meer te krijgen.’

Elke gemeente

Maar om daar concreet handen en voeten aan te geven is lastig. ‘Elke gemeente buigt zich op dit moment over dit vraagstuk. We hebben allemaal wel een voorbeeld in de gemeente waarvan we denken: dat had niet zo gemoeten. Maar als een bedrijf dat je liever niet in de gemeente ziet toch een vergunning  aanvraagt, kun je daar op dit moment niet veel aan doen.’

Vestigingskaders

De regio Groningen werkt daarom aan vestigingskaders voor bedrijventerreinen. ‘Die zijn bepalend voor onze acquisitiestrategie, voor welke bedrijven we willen aantrekken. Je moet eerst met elkaar een dergelijke visie formuleren. Pas dan kun je kijken welke juridische haken er nodig zijn om dat dicht te kunnen zetten. Maar voordat alle omgevingsplannen daarop zijn aangepast, zijn we een paar jaar verder. Terwijl de nood op dit moment hoog is.’

Paal en perk

Wat Bloemhoff betreft moet de discussie worden gestart ‘of we tomaat willen importeren of de tomaatplukker? En als we de tomaatplukker importeren, zal de werkgever ook huisvesting moeten regelen. Dat gebeurt nu ten enenmale niet. De mensen die in de Westlandse kassen werken, worden in Rotterdam en Den Haag gedumpt. En als je even niet aan het werk bent, wordt het huurcontract opgezegd en staan de mensen op straat. Mijn collega-wethouder in Venray klaagt dat hij voortdurend achter de feiten aanloopt omdat de uitzendbureaus telkens nieuwe constructies optuigen. Daar zal het rijk paal en perk aan moeten stellen.’

Groot aandachtspunt

‘Mij viel aan jullie onderzoek op hoeveel problemen gemeenten met de situatie rond arbeidsmigranten ervaren’, reageert de Osse wethouder Frank den Brok (VDG), tevens voorzitter economie van de G40. ‘Het feit dat arbeidsmigranten onder de radar blijven omdat ze niet staan ingeschreven in de BRP is een groot aandachtspunt. Dan weet je als gemeente niet waar ze verblijven. Hoe ze door hun werkgever worden behandeld. Of ze wel eerlijk worden betaald.’

Afhankelijkheidsrelatie

Gemeenten verwijzen in het onderzoek vrijwel unaniem naar de werkgever als eerste verantwoordelijke voor de huisvesting van arbeidsmigranten. Den Brok deelt die observatie, ‘al kun je er ook bedenkingen bij hebben wanneer wonen en werken in één hand zit. De afhankelijkheidsrelatie is dan erg groot. Als de arbeidsmigrant zijn werk kwijtraakt, is vaak ook meteen het huis verloren. Ook hebben we behoefte aan handvatten om met name de malafide uitzendbureaus aan te kunnen pakken.’

Nee zeggen

Gemeenten moeten volgens Den Brok nadenken over welke economie ze willen faciliteren. ‘Je ziet hier rond Oss veel agrifood en farma-industrie. Dat is waar we op willen inzetten. Dat betekent ook dat je tegen andere bedrijven ‘nee’ moet durven zeggen. Dat is iets nieuws. Iedereen is nog aan het zoeken. Eerst waren
we blij met elk bedrijf dat zich in de gemeente wilde vestigen. Dan kon je grond verkopen en een centje verdienen. Nu kijken we: voegt het iets aan toe aan de brede welvaart?’

Bedrijfsvestiging

Oss maakte met omliggende gemeenten en de provincie Noord-Brabant afspraken over bedrijfsvestiging. ‘Grootschalige logistiek die weinig waarde toevoegt, hoeven we niet per se meer. Ook zijn we terughoudend met laagwaardige werkgelegenheid zoals inpakwerk, waar vaak arbeidsmigranten aan te pas komen.’

Overlast

Met effectrapportages van nieuwe bedrijven, waarbij hun beslag op de arbeidsmarkt in beeld komt, moet Oss nog aan de slag. Wel maakte de gemeente afspraken over het maximale aantal mensen dat in een woning mag wonen. ‘In sommige wijken zagen we acht of tien arbeidsmigranten in een eengezinswoning zitten. Dat geeft overlast en vaak een enorme parkeerdruk.’

Minder handjes

Tegelijk, zegt Den Brok, ‘vormen arbeidsmigranten een belangrijk onderdeel van onze economie. Er is schaarste op de arbeidsmarkt, we hebben ze keihard nodig.’ Maar hoe lang nog? Den Brok: ‘Je moet investeren in innovatie en robotisering, wetende dat er steeds minder handjes komen. Ik was vorige week bij een enorm bedrijf in de zachte fruitteelt, waar driehonderd arbeidsmigranten werken en wonen. Die zeiden: ons hoofddoel is ervoor te zorgen dat we over een aantal jaren de arbeidsmigranten bijna niet meer nodig hebben.’

Lees het hele onderzoek deze week in BB21 (inlog).