Woo-problemen: ‘enorm wennen’ of ‘eigen belang eerst’?

Het rommelt rond de Woo. Bijna twee jaar na de invoering van de wet, zijn er grote meningsverschillen over of de overheid wel transparant genoeg is. In de invoeringstoets van het ministerie van Binnenlandse Zaken en twee publicaties van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) schetsen gebruikers en de overheid een fundamenteel ander beeld van wat er aan de hand is.

Eigen belang

Overheidsorganisaties voeren de Woo niet goed uit, is een gedeelde conclusie. ‘Overheden overschrijden systematisch de termijnen’ en ‘het eigen belang overheerst’, zeggen zowel het ACOI als de invoeringstoets. Maar vanuit ambtenaren klinkt protest tegen de roep om gestroomlijnde openbaarheid. Burgers, vooral journalisten, willen te veel en te snel, zeggen zij. Het werk is voor hen niet meer bij te benen.

Dat levert problemen op, en soms vanuit Woo-oogpunt ongewenst gedrag. Doordat appjes en mailtjes ook op te vragen zijn, voelen ambtenaren zich ‘gedwongen’ om gevoelige zaken via de telefoon te bespreken, vertelt een gemeenteambtenaar aan Binnenlands Bestuur. Dat scheelt niet alleen gedoe, maar ook werk voor de collega’s van de Woo-afdeling.

Lakken is topsport

Het past naadloos bij het sentiment dat ACOI-voorzitter Ineke van Gent onlangs in een opinieartikel in de Volkskrant aankaartte. Volgens haar vinden bestuurders en politici het ‘lastig’ om transparant te zijn. Ze vinden dat ze zelf gaan over ‘hun informatie’. Het zorgt voor een verkrampte omgang met Woo-verzoeken, zegt Van Gent: ‘lakken is topsport geworden’.

Het stuk leidde tot een boze reactie van Peter de Baat, Woo-ambassadeur bij de VNG. Als onderdeel van die rol maakt hij een ronde langs gemeentes, om met hen in gesprek te gaan over hun ervaringen met de Woo. In een opinie in iBestuur verwijt hij Van Gent een ‘argwanende houding’. Volgens De Baat moeten bestuurders ‘enorm wennen’ aan de Woo. De wet, schrijft De Baat, ‘maakt het bijvoorbeeld mogelijk de gemeentelijke uitvoering te ontregelen met omvangrijke Woo-verzoeken’.

Schaamteloze luchtfietsers

Volgens de Woo-ambassadeur, die pleit voor ‘realiteitszin’, doet Van Gent ‘een algemeen appel op de maatschappelijke en journalistieke onderbuik’. Een zware beschuldiging, zeker gezien de rollen van De Baat en van Gent. Kennelijk vindt de officiële Woo-functionaris van de VNG dat de voorzitter van het instituut dat is ingesteld om de Woo te beschermen, populisme bedrijft.

Journalisten op X spreken schande van het stuk van De Baat. ‘Peter de Baat kent blijkbaar de praktijk niet’, schrijft Sjors van Beek (de Limburger). Journalist Lucien Hordijk doet er nog een schepje bovenop: ‘Het blijft verbazen hoeveel schaamteloze luchtfietsers er bij overheden werkzaam zijn in dit dossier. Echt, hoe krijg je het uit je pen?!’. Het is tekenend voor de gespannen sfeer tussen de overheid en de Woo’ende burger.

Moedwillig overtreden

Het is de vraag of het ‘onderbuikverwijt’ van De Baat terecht is, nu steeds meer bewijs opduikt dat ambtenaren moedwillig de Woo overtreden om onwelgevallige informatie verborgen te houden. De invoeringstoets van Binnenlandse Zaken ziet ‘aanwijzingen’ dat er soms sprake is van ‘onwil’ om informatie te openbaren: ‘het beeld bestaat dat politiek gevoelige Woo-verzoeken minder open en trager worden behandeld’.

Het ACOI stelt het in zijn recente rapport Groundhog Day nog scherper. De titel van het rapport verwijst naar de gelijknamige film, waarin een verslaggever voor een reportage naar een dorpje wordt gestuurd. Ineens blijft de tijd ‘hangen’ in het dorpje, en moet hij elke dag dezelfde reportage maken. Groundhog Day werd symbool voor een nare situatie die zich maar blijft herhalen, schrijft voorzitter Van Gent. Net als de problemen met openbaarheid en informatiehuishouding, die zich volgens het ACOI bevinden in ‘een vicieuze cirkel van onwil, onmacht en onkunde’.

Hoe verder?

Waar het ACOI in Groundhog Day nog somber naar het verleden kijkt, kijkt het in het nieuwe ‘position paper’ Openbaarheid is een werkwoord optimistisch naar de toekomst. ‘Een open overheid is onder handbereik’, schrijft het college. Maar dan moet er wel een aantal belangrijke stappen gezet worden, ook door de nu formerende partijen. Dat betekent ‘gecontroleerd’ informatie bewaren en vernietigen, meer actief openbaar maken, transparant zijn over de behandeling van Woo-verzoeken en een Nationaal Coördinator met een ‘krachtig mandaat’ benoemen om leiding te geven aan de Woo-aanpak.

Hoe dit advies door PVV, VVD, NSC en BBB is ontvangen, is niet bekend. Uit een eerdere analyse van de verkiezingsprogramma’s door het ACOI blijkt dat de PVV niets vermeldt over transparantie, open overheid of archieven. VVD en BBB willen een ‘open en transparante’ bestuurscultuur en een ‘goede en open informatievoorziening’, maar geven niet aan hoe dit concreet vorm moet krijgen. Het uitvoerigst is NSC, dat het toezicht wil aanscherpen en overheden die de archieven niet op orde hebben of de Woo overtreden wil bestraffen.