Onrust dreigt bij eindigen opvang derdelanders

De VNG heeft in een brief aan het demissionair kabinet nogmaals gevraagd om helderheid rondom de opvang van derdelanders: uitheemden uit Oekraïne zonder Oekraïens staatsburgerschap. Vanaf 4 september verliezen zij hun bescherming onder de Europese richtlijn en moeten zij een reguliere asielaanvraag doen of terugkeren. De meeste van hen hebben echter nog geen actie ondernomen, waardoor gemeenten geconfronteerd worden met een groep mensen die geen juridische basis voor opvang meer heeft. De VNG vreest onrust en onveiligheid. 

Herhaaldelijk gevraagd

Aanvankelijk was 4 maart 2023 de datum voor het beëindigen van de tijdelijke bescherming voor deze groep. In februari verschoof het kabinet dit naar 4 september 2023. Volgens de VNG omdat het besluit niet goed was voorbereid. Staatssecretaris Eric van der Burg zei dat het was om de druk op de asielketen te verlichten. In de tweede helft van 2022 vroeg de VNG al om een duidelijk proces voor de derdelanders. In januari en februari van dit jaar volgden nog twee brieven. Daarin vroeg de VNG het toen nog missionaire kabinet om oplossingen ten aanzien van de uitvoerbaarheid, logistiek en communicatie.

Keuze blijft uit

Gemeenten wilden duidelijkheid over de transitie van de groep, die in totaal ruim 4.600 personen bedraagt, naar opvang van het COA of het land van herkomst. Het rijk heeft verschillende voorzieningen in het leven geroepen. Zo krijgen vertrekkende derdelanders hun vliegticket vergoed en een geldbedrag tot € 5.000,- mee. Ook is er informatie verstuurd over het doorlopen van de reguliere asielprocedure. Veel van de mensen in kwestie reageren echter niet op de aansporingen van de overheid, en sommigen voelen zich erdoor onder druk gezet. De VNG schat dat zo’n 2.500 mensen vanaf 4 september geen recht meer op opvang hebben, maar nog wel in de gemeentelijke opvang verblijven.

Gemeenten tasten in het duister

Wat de gemeenten met deze mensen moeten doen is hen totaal niet duidelijk. Zo zou er een vertrektermijn van 28 dagen vanaf 4 september gelden. ‘Wat dit betekent voor de uitvoering is niet vooraf met de VNG afgestemd en is vooralsnog onduidelijk’, zo valt te lezen in de brief van de VNG. Het bestuur zit daarom nu vooral met vragen. De belangrijkste misschien wel: moeten gemeenten de opvang van derdelanders gedwongen beëindigen, en wat gebeurt er wanneer ze dit niet doen?

Juridische onderbouwing

Wanneer van gemeenten verwacht wordt dat zij inderdaad de opvang beëindigen, en zij dus mensen uit de gemeentelijke opvang moeten plaatsen, wil de VNG hiervoor een wettelijke onderbouwing. Daarbij is ook van belang dat veel van de derdelanders juridische procedures zijn gestart om hun verblijf desnoods via de rechter af te dwingen. Het is niet bekend wat het handelingsperspectief is zolang er nog geen jurisprudentie is vanuit de rechtszaken die nu al lopen en mogelijk zullen volgen.

Onrust en onveiligheid

De VNG vraagt tevens om adviezen over de in te zetten maatregelen en ondersteuning. Gemeenten voorzien dat een gedwongen beëindiging van de opvang voor derdelanders zorgt voor onrust en onveiligheid op de opvanglocaties en op straat, en willen weten wat er gebeurt als een burgemeester de opvang uit humanitaire overwegingen niet actief beëindigt. Ten slotte vraagt de VNG om een toezegging dat alle bijkomende kosten van eventuele verlengde opvang, de handhaving of andere zaken door het rijk worden vergoed.