De kansen van het Westlands verzet

Het knettert de laatste tijd openlijk in de interbestuurlijke verhoudingen. Arnhem wil zijn BOA’s niet langer verbieden religieuze uitingen te dragen, hoewel dat volgens de minister van Justitie en Veiligheid niet de bedoeling is. Utrecht ging dwars op een ministeriële regeling om vaker gemeentelijke belastingen te kunnen kwijtschelden. Ze kregen er per kerende post een vernietigingsbesluit voor terug. En in Westland nam de raad een motie aan dat de Spreidingswet ‘niet inpasbaar’ was. De staatssecretaris van Justitie en Veiligheid noteerde droogjes dat wethouders zich toch primair aan de wet zouden moeten houden.

Omdat het verzet uit verschillende politieke hoeken komt, zal iedereen bij het ene geval meer sympathie voelen dan bij het andere. De bestaanszekerheid die Utrecht wil bieden, kreeg een warmer onthaal dan de asielzoekerscentravrije gemeente die Westland uitriep. Toch raakte ook het verzet in Westland tegen het beperken van de lokale autonomie een snaar. En over de neutraliteit van BOA’s is Nederland sowieso diep verdeeld, al heeft nog niet iedereen de rechtsstatelijkheid van zijn gevoelens helemaal op orde. EenVandaag peilde een kleine meerderheid van 54 procent in hun panel tegen het dragen van een zichtbaar kruisje terwijl van dezelfde respondenten 72 procent weerzin had tegen een keppeltje. En 76 procent keurde een hoofddoekje bij het uniform af.

Hoe zit dat met de rechtsstatelijkheid van het lokale verzet? Zowel in Arnhem als in Utrecht als in Westland hebben de raadsleden expliciet gezworen of beloofd de wetten trouw te zullen nakomen. Kunnen ze dan allemaal een politiebusje voor de deur verwachten om te worden opgeladen voor meineed als ze die wetten expliciet aan de lokale laars lappen?

Het meest eenvoudig ligt de casus bij de BOA’s. De ‘richtlijn’ waar minister Yesilgöz mee schermt, heeft dezelfde status als de ‘aanwijzingen’ die staatssecretaris Broekers ooit gaf: briefpapier. BOA’s zijn in dienst bij de gemeente en hun uniform is door de VNG bij het modeldepot Benelux gedeponeerd. Zonder wettelijke grondslag valt er voor de minister dus niets te verbieden en staat het de raadsleden vrij om hun lokale autonomie uit te oefenen. Niemand heeft immers trouw gezworen aan het logo van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Anders ligt dat bij de gevallen waarin wel wordt afgeweken van geldende wettelijke voorschriften en raadsleden dat nog expliciet toegeven ook. De grens moet dan worden gezocht bij wat pleitbaar is binnen de rechtsorde. Het moet dus gaan om argumenten die op zichzelf geldig zijn binnen het debat en enige kans maken als ze ooit aan een rechter zouden worden voorgelegd.

In het geval van Utrecht wordt daaraan voldaan, omdat er argumenten zijn te bedenken voor het mogen afwijken van de ministeriële regeling. Bijvoorbeeld omdat Utrecht een relatief dure gemeente is die alleen zo de door de Grondwet beloofde bestaanszekerheid kan bieden. Bovendien moet het interbestuurlijk toezicht altijd proportioneel zijn en rekening houden met het decentralisatiebeginsel. Dat zijn juridische argumenten die enige kans maken als ze aan een rechter worden voorgelegd. En dus mogen raadsleden op basis daarvan handelen zonder meineed te plegen.

Dat geldt ook voor Westland. Weliswaar maakt het argument ‘het past hier niet’ weinig indruk, geldig zijn praktische redeneringen wel. Ook de staatssecretaris gaat er niet vanuit dat hij ooit de vijf voor Schiermonnikoog verplichte asielzoekers eenzijdig gaat huisvesten in de vuurtoren. En zelfs als het aan goede wil niet ontbreekt, zoals bij de Haagse wethouder Vavier (inburgering, Groen- Links), is het nog niet waarschijnlijk dat het lukt om in de overvolle Hofstad 1.623 plekken extra te vinden. Zolang er dus nog niets is doorgezet in Westland en het beroep daartegen is verworpen, staat het de raadsleden dus vrij om strijdend ten onder te gaan.

De grens is pas bereikt als een gemeente zich eenzijdig afscheidt, zoals de zogenaamde Wexit-beweging in Westland schijnt te willen. Dan is de rechtsorde zelf in het geding en daaraan hebben de raadsleden wel trouw gezworen.