Tweede Kamer: geen rechter én raads- of Statenlid

De Tweede Kamer heeft voor het amendement-Helder gestemd dat regelt dat raads- en Statenleden niet gelijktijdig het ambt van rechter mogen bekleden. De VNG en de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden uitten eerder vandaag hun zorgen over twee amendementen, waaronder die van het inmiddels vertrokken Tweede Kamerlid Lilian Helder (BBB). Dat amendement werd aangenomen.

Met klem verzocht

De verenigingen vroegen Tweede Kamerleden ‘met klem’ om de amendementen niet te steunen en het advies van de Raad van State te volgen. Met haar amendement wilde Marina Vondeling (PVV) in het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op de rechterlijke organisatie regelen dat het verbod op gelijktijdige uitoefening van het ambt van rechter en het lidmaatschap van de Eerste Kamer, Tweede Kamer of het Europees parlement om de onafhankelijkheid van de rechter te waarborgen ook gaat gelden voor leden van gemeenteraden, Provinciale Staten én waterschappen.

Schijn van partijdigheid

Vondeling meent dat ‘iedere schijn van partijdigheid en belangenverstrengeling bij de rechter dient te worden voorkomen’. Dat amendement ging de Tweede Kamer te ver, want vóór stemden alleen PVV, VVD en JA21. Helder diende een gelijksoortig amendement in, maar zij wilde dit alleen regelen voor raads- en Statenleden. Ze voegde het argument ‘scheiding der machten’ nog toe en wilde ermee ook een ‘consistente lijn in de wetgeving’ borgen. Daartoe bleken meer Tweede Kamerleden genegen. Na een hoofdelijke stemming kreeg het amendement een minimale meerderheid: 73-72.

Beperking passief kiesrecht

Volgens de Raad van State betekenen de amendementen een ‘substantiële beperking’ van het passief kiesrecht. ‘Voor een dergelijk vergaande maatregel dient een, gelet op de Nederlandse situatie, overtuigende rechtvaardiging te bestaan.’ Die heeft de Raad van State in het parlement niet aangetroffen. ‘Daarbij is van belang dat de combinatie van rechter en volksvertegenwoordiger op decentraal niveau niet kan worden gelijkgesteld aan de combinatie van rechter en volksvertegenwoordiger op nationaal niveau.’ De reikwijdte van een decentraal lidmaatschap is veel beperkter dan die van de Staten-Generaal. Daarnaast zijn bestaande wettelijke waarborgen die de schijn van partijdigheid moeten voorkomen volgens de Raad afdoende.

Niet noodzakelijk en proportioneel

De VNG en raadsleden wijzen er in hun brief op dat ook het kabinet in haar appreciatie van de amendementen ‘duidelijk heeft uiteengezet waarom ze worden ontraden’. De voorgestelde amendementen raken de kern van onze democratische rechtsstaat, aldus de verenigingen. ‘Ze betekenen voor het grote aantal lokale volksvertegenwoordigers een substantiële beperking van het passief kiesrecht zonder dat dit noodzakelijk en proportioneel is.’ De kans is uiterst gering dat een rechter zich geconfronteerd ziet met wetgeving waaraan hij als decentraal volksvertegenwoordiger heeft bijgedragen, stellen ze. Ook wijzen ze op de nodige waarborgen voor de rechterlijke onafhankelijkheid en onpartijdigheid. ‘Zo kunnen rechterlijke instanties bij de toedeling van zaken rekening houden met feiten of omstandigheden die de rechterlijke onpartijdigheid kunnen schaden en kan een rechter zich verschonen of gewraakt worden.’

Raadslidmaatschap ontmoedigd

De VNG en de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden vinden tot slot dat het passief kiesrecht moet worden gerespecteerd en ‘niet zonder dringende reden mag worden ingeperkt’. ‘Het risico bestaat anders ook dat het raadslidmaatschap onnodig wordt ontmoedigd en de beschikbaarheid van raadsleden verder onder druk komt te staan.’ De verenigingen verzochten de Tweede Kamerleden daarom deze amendementen niet te steunen, maar dinsdagmiddag bleek dit verzoek dus vergeefs.