Burgemeesters, er leiden meer wegen naar Rome

Anders dan een aantal burgemeesters naar aanleiding van een recente rechterlijke uitspraak veronderstelt, zijn er bewezen effectieve juridische instrumenten om online oproepen tot verstoring van de lokale openbare orde aan te pakken. Creatief gebruik van andere dan alleen de klassieke bestuursrechtelijke instrumenten is eerder niet alleen zeer effectief gebleken, maar levert zeker op korte termijn meer op dan enkel de roep om nieuwe regels.

De rechtbank Midden-Nederland veegde een in de media onterecht als ‘online gebiedsverbod’ geframede last onder dwangsom van tafel. Het begrip ‘openbare ruimte’ in de Utrechtse APV zag volgens de rechtbank uitsluitend op de fysieke en niet ook op de digitale wereld. Alleen al daarom kon er al geen overtreding van de APV zijn. Daarnaast zou een dergelijk verbod volgens de rechtbank een ongerechtvaardigde inbreuk op de vrijheid van meningsuiting inhouden. Sinds deze uitspraak wordt er stevig gelobbyd voor nieuwe wetgeving omdat burgemeesters nu geen instrumenten zouden hebben om online aangejaagde verstoringen van de openbare orde aan te kunnen pakken.

Sommige burgemeesters kijken daarbij, zo bleek deze week in de Tweede Kamer, vooral naar de bestuursrechtelijke gereedschapskist. Ja, het is juist dat de bevoegdheden in de Gemeentewet deels nog stammen uit de tijd van Thorbecke en dus niet erg digitaal van aard zijn. Desondanks zien sommige bestuurders helaas niet wat er allemaal wel kan. De bestuurlijk-juridische gereedschapskist heeft namelijk meerdere laden. Zo heeft in 2021 de Haagse aHaaciviele kortgedingrechter in de zaak van de Bodegraafse complotdenkers online oproepen om de lokale orde te gaan verstoren verboden. Dit gebeurde onder verwijzing naar openbare orde en APV. De rechter legde stevige dwangsommen op, waarna deze oproepen grotendeels zijn opgehouden. Bovendien legde dit civiele vonnis de basis voor een ander - ook civiel - vonnis waarin alle digitale raddraaiers aansprakelijk zijn gehouden voor alle schade die de gemeente leed als gevolg van hun acties. Beide vonnissen worden als belangrijke doorbraken beschouwd.

Anders dan veel burgemeesters veronderstellen, zijn er dus wel degelijk juridische instrumenten om online oproepen tot verstoring van de lokale openbare orde zeer effectief aan te pakken. Anders ook dan soms wordt gedacht, biedt het civiele recht minstens zoveel rechtsbescherming als het bestuursrecht doet. En het is ook niet vreemd of uitzonderlijk dat een overheid gebruik maakt van een civiele weg om haar publieke taken uit te voeren wanneer er geen exclusieve publiekrechtelijke weg is. En anders dan door sommigen wordt verondersteld, weegt de civiele rechter ook de betrokken grondrechten in een civiele procedure zeer zorgvuldig tegen elkaar af.

Creatief gebruik van andere dan alleen de klassieke bestuurs- of strafrechtelijke instrumenten is in de recente praktijk zeer effectief gebleken. Het levert bij het aanpakken van online aangejaagde verstoringen van de openbare orde zeker op korte termijn meer op dan de roep om nieuwe regels. Burgemeesters, ga niet bij de pakken neerzitten, er kan meer dan u denkt!

Cees van de Sanden is advocaat en adviseur openbare en veiligheid in Eindhoven